Komt Oscar Wilde, na omkering van het Spinozisme, uiteindelijk toch weer wel bij Spinoza uit? Ik ga het hebben over zijn gedicht "Panthea" dat onlangs is vertaald en uitgegeven door dichter-vertaler Cornelis W. Schoneveld.
Panthea is een meisjesnaam van Griekse oorsprong met de betekenis “van alle goden” of ook “ al goddelijk”. De naam is verwant aan "pantheon" dat “tempel van alle goden” betekent. Toen John Toland in 1705 de term “pantheism” muntte deed hij dat naar eigen zeggen om er de filosofie van Spinoza kernachtig mee te typeren. De eerste die de term gebruikte om er zijn eigen filosofie mee aan te duiden was in 1748 de Spinozist Johann Christian Edelmann (1698–1767). Pantheïsme kwam vooral in zwang doordat Moses Mendelssohn de term gebruikte om er het strikte Spinozisme dat God met de natuur identificeert en dat vooral streng deterministisch is, te onderscheiden van, zoals Ursula Goldenbaum het omschrijft, een vorm van “softened Spinozism” dat hij Lessing toedichtte en dat hij typeerde als “pantheïsme” (dat dan wel een persoonlijke god en de vrije wil zou toestaan). Dat laatste was wel weer een betekenisverschuiving van de term pantheïsme. Over deze dingen en vooral over Spinoza ging vanaf 1785 de Duitse Pantheismusstreit. Hoe dan ook – op basis van de meest bedoelde omschrijving van pantheïsme (alles is, alle dingen zijn god) is Spinoza geen pantheïst te noemen. Voor hem zijn alle dingen in God en is God kenbaar in en via de dingen, namelijk door de goddelijke attributen.
