Gisterenavond werd er in
debatcentrum De
Balie een lezing – in het Nederlands – gegeven door de historicus
Philipp Blom (Hamburg, 1970), auteur van Het verdorven
genootschap. De vergeten radicalen van de Verlichting [2010],
over de Verlichting en de betekenis daarvan voor deze tijd. Zijn
lezing "De schaduw van de Verlichting – Moeten we het
rationalisme vaarwel zeggen?" werd gevolgd door een co-referaat
van Jabik Veenbaas, waarin deze kritiek uitte op Blom en… Spinoza. De avond was
via lifestream te beluisteren en dezelfde avond al stond de video bij
Vimeo online!
Philipp Blom had slechts eenmaal
kort de naam van Jonathan Israel genoemd en helemaal niets over Spinoza
gezegd.
Jabik Veenbaas echter had zich
had voorbereid op een kritiek op Spinoza (te beluisteren vanaf 58:00
over Spinoza, de filosoof die meer dan welke andere ook volgens
Israel verantwoordelijk zou zijn voor: enfin beluister het hele
rijtje]
Vanaf 1:07:00 zegt Veenbaas samenvattend:
'Wie de verlichting op waarde wil
schatten, dient zich naar mijn mening bewust te zijn van de kritiek
die de Verlichtingsdenkers hadden op de dogmatische rationalisten en
dus ook op Spinoza. De verbinding tussen de verlichting en onze
huidige wereld vinden we dan ook niet in het systeem van Spinoza.
Spinoza's systeem is metafysisch, dogmatisch, monistisch – denk
maar aan die ene substantie – objectief en absoluut. Spinoza schetst
in zijn Ethica het ideaalbeeld van de wijze die de wereld waarneemt
sub specie aeternitatis, onder het gezichtspunt van de eeuwigheid.
Kenmerk van de moderne wereld is nu juist dat we dat perspectief van
de eeuwigheid hebben prijsgegeven. Onze wereld is antimetafysisch,
antidogmatisch, zintuiglijk, subjectief, fragmentarisch, aards en
vergankelijk – of we dat nu leuk vinden of niet. En dat die wereld
zo is danken we aan de Verlichting: aan Candide die zijn leermeester
laat kletsen en verklaart dat we onze tuin moeten bewerken. En aan
Jaques le fataliste die de draak steekt met Spinoza's
onvoorwaardelijke determinisme. Natuurlijk, Spinoza was een van de
grote zeventiende eeuwse reuzen. Natuurlijk behoort hij tot de grote
wegbereiders van de Verlichting, maar dat geldt ook voor een aantal
andere zeventiende eeuwers, bijvoorbeeld voor Descartes en Locke. En
als we dan werkelijk een veronachtzaamde wegbereider van de
Verlichting moeten aanwijzen dan is dat Francis Bacon, de grote
empirist, de empirische grondlegger van de empirische methodiek in de
natuurwetenschappen. En ik zeg dat niet omdat ik nu zo dolgraag iets
tegendraads te berde wil brengen. […]
Spinoza is kennelijk in de
mode en Francis Bacon niet."
In de nabespreking o.l.v. Paul
Cliteur vanaf 1:14:00 kwam Blom dan te spreken over Spinoza, Bayle &
Spinoza, Diderot & Spinoza, over Spinoza's belangrijkheid: z'n
grondvesting van het naturalisme, zijn inhoudsloos maken van God. Ook
Blom had wel enige kritiek op Israel, die het unieke belang van
Spinoza – zijn hobbyhorse – overdrijft.
Lezing Philipp Blom – De schaduw van de Verlichting vanuit De Balie.