Nu ik
een dia-scanner heb gekregen kan ik eindelijk mijn overvolle klappers met dia's digitaal gaan verwerken. Wat een klus! Maar de weg naar Rome is ook niet in een dag gemaakt. Dan stuit ik op een paar dia's van Sneeuwvlokje. Ik heb daarvoor en daarna nog wel eens Gorilla's in dierentuinen gezien maar de dia's van Sneeuwvlokje zijn me echt heel dierbaar. Ik kon deze gelegenheid niet voorbij laten gaan, vandaar dit iets langere verhaal over dit bijzondere dier. Dus ga er maar rustig voor zitten. Traditioneel werden er drie ondersoorten van de Gorilla onderscheiden, maar genetisch onderzoek heeft recentelijk een nieuwe indeling opgeleverd met twee soorten en in totaal vijf ondersoorten. De Westelijke laaglandgorilla (Gorilla gorilla gorilla) is de grootste ondersoort van de Westelijke gorilla (Gorilla gorilla). Hij komt voor in het Kongogebied. In de westelijke Kongobekken en van het zuiden van Nigeria tot aan de Kongo.
Diep
in de warme laagland regenwouden van Equatoriaal-Guinea, destijds de Spaanse
kolonie Spaans-Guinea stuiten een paar jagers 1 oktober 1966 op een groep
Westelijke laaglandgorilla's. Zoals dat toen ging, en helaas nog steeds, werd
de familie groep afgeslacht voor vlees en trofeeën. Een aardige vorm van inkomsten is
als er nog jonge Gorilla in de groep zitten. Die zijn redelijk verhandelbaar en
kun je dus levend meenemen. Een jonge Gorilla baby levert op de zwarte markt veel
geld op en kun je hem niet verkopen is er geen nood aan de man. Het is dan, voor
een later tijdstip, altijd nog een bron van vers bushmeat (vlees).
Maar bij deze slachtpartij werd
iets aparts gevonden. De jagers moet echt wel verrast zijn geweest dat er een jonge
witte gorilla bij zat. Een paar dagen later op 5
oktober zag Jordi Sabater Pi het uitgehongerde aapje dat zich nog steeds vastklampte
aan zijn dode moeder. Sabater betaalde de jagers 15.000 peseta’s om het dier
veilig te stellen. Het was zo’n twee jaar oud en woog slechts negen kilo. Het
verzwakte getraumatiseerde aapje werd door hem persoonlijk verzorgd en na een
tijdje overgevlogen naar het Parc Zoologica de Barcelona in Barcelono. Zo redde
hij het leven van deze bijzondere albino Gorilla van een gewisse dood. Jordi
Sabater Pi, geboren en gestorven in Barcelona (2 augustus 1922-5 augustus 2009)
was professor in de ethologie op de faculteit van de psychologie aan de
Universiteit van Barcelona en pionier in de studie van dierlijk gedrag en
primatologie in Spanje. Sabater was de ontdekker van culturele gedrag van
verschillende soorten mensapen. Vooral de ontdekking dat Chimpansees gebruik
maken van hulpmiddelen heeft voor veel opzien gebaard. Deze bijzondere ontdekking
heeft de wereld een compleet andere kijk gegeven op deze "primatieve"
primaten. Zowel tijdens zijn werk als de
rest van zijn leven stond in het teken van bescherming en instandhouding van
primaten en gaf steun aan projecten
zoals de Proyecto Gran Simio in Spanje of Fundación Mona in Girona.
In zijn leven heeft hij daarvoor vele hoge onderscheidingen
gekregen. Naast uitzonderlijk gepassioneerd natuurliefhebber stond Jordi
Sabater Pi ook bekend om zijn voor de grote productie van vele schilderijen en
pentekeningen. Ook hier stonden dieren meestal centraal. Zijn geliefde
Sneeuwvlokje heeft hij vaak getekend. Jordi Sabater Pi was getrouwd en na zijn
dood schonken zijn twee zonen zijn grote
persoonlijke archief aan de Universiteit van Barcelona (UB). Dit bestand bevat
meer dan 2.000 tekeningen, aquarellen en tekeningen, evenals boeken,
tijdschriften en etnologische voorwerpen uit Afrika. De naam die door de wereld
was gegeven vond hij overigens een vreselijke naam: Copito de Nieve of Floquet
op z'n Catalaans. Hij zei altijd met een glimlach: "Een vlokje dat nu een
enorme vlok van 200 kilo is geworden". Hij gebruikte liever de naam Nfumu
Ngui, wat in de lokale taal van Ikunde "witte gorilla" betekend. Maar
de wereld besliste nu eenmaal anders!
Toen Sneeuwvlokje aan het publiek werd getoond werd hij door
zijn opvallende uiterlijk een grote bezienswaardigheid en toeristische
trekpleister. Zijn beeltenis verscheen wereldwijd op de cover van National
Geographic magazine, ansichtkaarten en ander publiciteitsmateriaal. Zelfs de muziekliefhebbers leerde
Sneeuwvlokje kennen toen de Britse dj-duo Basement Jaxx in 2001 zijn gezicht
voor op de cd-hoes van het album "Rooty" gebruikte. De stad Barcelona
omarmde hem als mascotte. Hij kreeg een eigen standbeeld en een straat in
Barcelona werd naar hem vernoemd. Ook verscheen er een boek over zijn leven,
getiteld Copito para Siempre (Sneeuwvlokje voor altijd). Dit boek werd
geschreven door zijn eigen redder. De wereldbekendheid van Sneeuwvlokje werd
gebruikt om aandacht te vragen voor de bescherming van de Gorilla als bedreigde
diersoort. Maar wat vooral verraste was dat Sneeuwvlokje altijd aardig bleef.
Ook al klopten honderden bezoekers per dag op het dikke plexiglas van zijn hok.
Hij onderscheidde zich hierin duidelijk van zijn mannelijke soortgenoten (en nazaten)
in het hok tegenover hem, die de drommen bezoekers soms agressief bejegenden.
In 1993 was ik ook een van de vele honderden bezoekers en heb toen uit respect niet
op het glas getikt maar wel een paar dia's gemaakt. Het was een wonderlijke
ontmoeting met Sneeuwvlokje onder de Spaanse zon.
Nog steeds als de eerste sneeuwvlokjes omlaag dwarrelen denk
ik, met een licht hart, terug aan dit prachtige dier. Bij zijn hok hingen
foto's en zag je dat Sneeuwvlokje zijn waardige uitstraling van jongs af al had.
Er waren kleuterfoto's uit de tijd vlak na zijn komst in de dierentuin, nadat
hij was gevonden in het oerwoud. Daarnaast hingen foto's van Sneeuwvlokje in de
kracht van zijn leven en foto's als bejaarde aap. Ook hing daar zijn stamboom
met pasfoto's van zijn nazaten. Sneeuwvlokje heeft bij drie vrouwtjes in totaal
22 nakomelingen verwekt, waarvan geen enkele albino. Zijn enige mannelijke
telg, Urko, stierf in augustus 2003. Maar net als in het echt keek ook op deze
foto's geen van zijn familieleden zo innemend en vergenoegd als hij. Omdat
Sneeuwvlokje voor zover bekend de enige albino gorilla ter wereld was, hebben
zijn oppassers in Barcelona hem, in overleg met wetenschappers, flink laten voortplanten.
Biologen waren nieuwsgierig of zich onder zijn nazaten ook albino's zouden
bevinden. Maar dat is nooit het geval geweest. Het maakte hem er alleen maar
unieker door en met de jaren steeg zijn populariteit. In 2001 geleden werd het feit dat Sneeuwvlokje
35 jaar in Barcelona woonde groots gevierd met een verjaarspartij die vier
dagen duurde. 'Per molts anys, Floquet!' (Nog vele jaren, Vlokje) stond er op
spandoeken bij de ingang van de dierentuin en bij zijn hok. Voor Floquet was er
een gigantische taart met veel fruit, er was muziek en er waren spelletjes. Maar
liefst 32000 mensen kwamen op het verjaardagsfeest en Sneeuwvlokje genoot van
alle aandacht. Maar kort daarop begon de oude baas te kwakkelen met zijn
gezondheid. Een staaroperatie, uitgevoerd door een team van oogartsen, zorgde
voor een opleving, maar niet voor lang. In 2001 werd bij Sneeuwvlokje een vorm
van huidkanker geconstateerd, die mogelijk verband hield met zijn albinisme. Onder
zijn witte beharing zit een zwakke huid die overgevoelig is voor zonnestralen,
reden waarom hij altijd zoveel mogelijk in de schaduw is gehouden. De laatste levensmaanden verergerde de ziekte
zich snel en opereren had geen zin meer. Het zou een hoop pijn veroorzaken en
de ziekte niet tegenhouden', aldus de chef dierenarts. De laatste maanden van
zijn leven nam de bevolking van Barcelona met duizenden bezoekers tegelijk de
gelegenheid om emotioneel afscheid te nemen. Kinderen leverden tekeningen in.
Ouders huilden bij zijn hok, mijmerend terugdenkend aan hun eigen
kinderbezoekjes aan de nog jonge Sneeuwvlokje. Volgens het personeel gedroeg de
gorilla, die behandeld wordt met een cocktail van antidepressiva en
pijnstillers, zich op zijn laatste levensdagen als een perfecte opa die veel
met zijn kleinkinderen speelde. Chagrijnig werd Sneeuwvlokje niet van zijn
lichamelijke aftakeling. Onder al die drukte van het ziekenbezoek bleef de
gorilla altijd de minzaamheid zelf, zelfs tot hij door de dierenarts van de
dierentuin op 24 november 2003 hem liet inslapen en uit zijn lijden verloste. Sneeuwvlokje
heeft alle facetten van menselijke wreedheden meegemaakt: Ontbossing,
slachtpartij en levenslange gevangenis. Ondanks alles wat hem in zijn leven is
aangedaan heeft hij ons laten zien hoe waardig een dier kan zijn. Ook na zijn dood is Sneeuwvlokje nog populair
en nog niet door het groot publiek vergeten. Er is zelfs een avonturenfilm gemaakt
met in de hoofdrol Sneeuwvlokje. Het is een combinatie van animatie in 3D en
échte personages en beelden. De film is in juli 2011 in première gegaan. De Zoo
van Barcelona heeft de exploitatierechten van de film afgestaan aan de
productiemaatschappij Filmax in ruil voor 4% van de opbrengsten. Met dit geld
wil de Zoo in verschillende landen projecten financieren met betrekking tot onderzoek
en behoud van de biodiversiteit.
Jaren na zijn dood hebben wetenschappers door DNA-onderzoek eindelijk het mysterie achter de albino gorilla Snowflake
ontrafeld. De wetenschappers van de Pompeu Fabra
Universiteit in Barcelona hebben nu aan de hand van ingevroren bloed ontdekt
dat het albino zijn een gevolg was van inteelt. Ze onderzochten heel het genoom
van de Sneeuwvlokje, en kwamen terecht bij het gen SLC45A2. Datzelfde gen wordt
geassocieerd met albinisme bij andere dieren. Hoofdonderzoeker Tomas Marques- Bonet. Dat het toch gebeurde, kan volgens de
wetenschapper toen al in 1966 het gevolg zijn van het verlies van habitat! Hierdoor is het voor de Gorilla's moeilijk om zich te verwijderen van hun
oorspronkelijke familie. Net als bij de albino Egels speelt versnippering van
leefgebied ook een rol bij de Gorilla's. Als we hun leefgebied steeds meer
aantasten door verdergaande ontbossing is het waarschijnlijker dat ze in de groep
moeten blijven, wat de bloedverwantschap doet toenemen. Het onderzoek maakt
deel uit van een grotere studie naar de genetische variatie van apen in het
wild. Aangezien de primaten de dichtste verwant zijn van de mens, kan het
onderzoek ons ook meer leren over onszelf. Of wij ons daardoor als mensheid in de
toekomst op deze aarde verantwoord zullen gaan gedragen?……. Ik hoop maar
dat de laatste restjes natuur die er zijn overgebleven met elkaar worden
verbonden en niet voor onze ogen als een sneeuwvlokje in de zon zal verdwijnen.
