Gisteren was de eerste cursusdag van de voorjaarscursus, georganiseerd door de Ver. Het Spinozahuis. Het was voor de tweede keer dat Spinoza’s onafgemaakte Tractatus de intellectus emendatione (TIE; Verhandeling over de verbetering van het verstand) cursusonderwerp was. We konden nu voor het eerst gebruik maken van de onlangs gerenoveerde aula die in een fraaie toneelzaal was omgevormd.
Prof. dr. Theo Verbeek verzorgde een eerste algehele inleiding. Hij vertaalde de TIE met daarbij een uitgebreide toelichting, fraai uitgegeven door de Historische Uitgeverij. Verbeek gaf een interessante inleiding, waarbij duidelijk was dat hij zich ervan bewust was dat er ook mensen in zijn gehoor zaten die pas begonnen met zich in Spinoza te verdiepen. Ik streef hier geen samenvatting van zijn college na, maar haal er enige dingen uit die voor mij ’t interessants waren.
Over waar het werk geplaatst moet worden in de reeks van uitgaven van Spinoza is onderwerp van discussie onder de geleerden en zal dat wel blijven. Verbeek ziet de Korte Verhandeling als eerste werk, maar gaf daar verder geen argumenten voor. Hij benadrukte dat Spinoza zelf de TIE nooit als werk van zijn hand had uitgegeven. De in de Opera Posthuma door zijn vrienden gepubliceerde TIE was niet alleen onvoltooid, maar misschien zelfs wel nog geen complete tekst. We weten namelijk niet of het al een manuscript was. Misschien bestond het uit een map met losse vellen en bijgevoegde stroken met aantekeningen, zoals vóór het computertijdperk boeken ontstonden. Het meeste zal in de begin 1660-jaren geschreven zijn, maar sommige delen van de tekst dateren misschien van later. Zelfs kunnen we er niet zeker van zijn of de titel van Spinoza zelf is. Het feit dat hij in een van zijn eerste brieven omschrijvingen geeft van een werk waarmee hij bezig is, kan voor de uitgevers aanleiding zijn geweest om achteraf die titel aan het (in elkaar te zetten) werk te geven. Weinig is zeker.
