Ik moet even een uitzondering maken. Normaal kom ik alleen met blogs die – hoe verwijderd soms – altijd iets met Spinoza te maken hebben, maar ik maak een uitzondering voor de Tsjech Vaclav Havel.
Deze voormalige president van Tsjecho-Slowakije (wat hij na de val van het communisme in 1989 werd) en van Tsjechië (vanaf 1 januari 1993) en daarvóór de belangrijkste dissident gedurende het communistische regime in Tsjecho-Slowakije en oorspronkelijk (toneel)schrijver is vannacht op 75-jarige leeftijd overleden. Na zijn laatste termijn als president die in 2003 afliep, was hij – zware roker die hij was – meermalen en lang ziek.
En ach, wie kan zeggen dat Havel niets met Spinoza gemeen heeft? Hij was een van de opstellers en belangrijkste ondertekenaars van Charta '77, het manifest waarin dissidenten opkwamen voor de vrijheid van meningsuiting en democratie.
Na het publicatieverbod dat hij in 1968 kreeg omdat de communistische overheid het niet eens was met de opvattingen die hij verspreidde en na de intrekking van zijn paspoort, werd hij ook in het buitenland bekend. Tussen 1970 en 1989 zat hij drie maal gevangen.
Ik heb altijd grote bewondering gehad voor deze man. Veel van en over hem heb ik gelezen. Gedurende zijn dissidententijd, maar ook tijdens zijn presidentschap vormde hij voor mij als het ware de ‘exemplar humanae naturae’ – hoewel die term mij toen nog niet bekend was! Jarenlang knipte ik knipsels van en over hem uit dag- en weekbladen. Ja, hij was een soort idool van me.
Net als bij Mandela in Zuid-Afrika, bleef ook de verkiezing tot president van Vaclav Havel iets sprookjesachtig hebben: hoe het toch mogelijk was dat iemand die zo om zijn opvattingen vervolgd werd, jaren gevangen werd (ik las uiteraard zijn Brieven aan Olga die hij vanuit de gevangenis schreef), na de omwenteling die dus juist kwam mede door de moed der dissidenten, vervolgens tot ‘hoogste autoriteit’ werd gekozen.
O, ik weet zeker dat ook Spinoza, had hij in deze tijd geleefd, veel opgestoken zou hebben van het moedige politieke en ethisch hoogstaande leven van deze man.
Bijzonder, zijn Poging om in de waarheid te leven (1991, oorsp 1978) – belangrijk zijn reflectie op thema's als 'vrijheid en dictatuur', 'streven naar wederzijds begrip' en vooral 'streven naar waarheid en openheid'.
17 februari 2003, schreef David Remnick voor de New Yorker: Exit Havel – The King leaves the Castle. Dat aldus eindigde: "On Sunday night, February 2nd, Czech radio and television broadcast Havel's farewell address. He took pains to thank his wife and his supporters. To all those who felt disappointed "or have simply found me hateful, I sincerely apologize and trust that you will forgive me." Havel flashed his country the peace sign and his work was done."
John Keane beschouwt zijn boek over het leven van Vaclav Havel: A Political Tragedy in Six Acts [Bloomsbury Publishing, 1999] als "a manual for democrats."
R I P
