Spinoza’s (paradoxale?) gebruik van ‘sui iuris’ [3]

0
378

Ik herneem even de laatste alinea van het vorige blog:  

Het
is dus nodig nog eens goed te kijken naar wat voor Spinoza

sui iuris
zijn precies
betekent. Om te weten wat in controle van z'n eigen recht zijn is,
moeten we bij het begrip
macht
zijn. Spinoza gebruikt zoals bekend twee termen voor macht:
potentia
en
potestas.
Steinberg claimt (en m.i. terecht) dat langs de lijnen van deze
verschillende machtsbegrippen Spinoza de term
sui
iuris
ook op twee
verschillende wijzen gebruikt.

Potestas
is bij Spinoza het best te vertalen met gezag of beheersing
(controle) en komt altijd op relationele wijze voor: iemand is ofwel
onder z'n eigen gezag (
sui
iuris
) of geplaatst onder
het gezag van een ander (
sub
alterius potestate
). Op
het eerste gezicht lijkt dit
sui
iuris
sterk op
'natuurlijke vrijheid', zoals de TTP die kent, en lijkt het de
sui
iuris/in potestate

dichotomie en het republikeinse onderscheid
homo
liber/servus
op te
roepen. Maar Steinberg wijst erop dat de afhankelijkheid die Spinoza
voor ogen heeft als hij de conditie van
in
potestate
zijn bespreekt,
breder is dan de afhankelijkheid bij de republikeinen. Zie de
voorbeelden die hij opsomt in 2/10: "Men heeft iemand anders in
zijn macht [
sub potestate]
als men die in de boeien heeft geslagen, of hem de wapens en de
middelen om zich te verdedigen ontnomen heeft, of hem angst aanjaagt,
of door het verlenen van gunsten zo aan zich bindt dat hij niet meer
naar eigen goeddunken handelt en uiteindelijk niet meer verlangt te
leven volgens zijn eigen wens, maar naar die van een ander."
[Vert. Karel D'huyvetters] De laatste van de voorbeelden is zowel het
meest veelzeggend als het onduidelijkst.

Men
handelt altijd op basis van z'n eigen oordeel, nooit naar dat van een
ander (TP 3/3). Of een ander succes heeft met mij te dreigen of iets
aan te bieden, hangt van mijn oordeel af. Uitgebreid gaat Steinberg
in op waar Spinoza in de TTP 17/2 bespreekt hoe we via hoop en vrees
onderworpen zijn aan de staat (
ex
iure imperii
) en niet sui
iure
handelen, maar wij
wel zelf het zijn die beoordelen dat dat in ons eigen belang is.
Vanuit wat voor motief ook wij ons onderwerpen, dat maakt ons nog
geen slaaf, maar wel onderdaan, gezien het doel van de maatregelen
die zich richten op ieders welzijn (TTP 16/10).