Kunnen we Spinoza’s God lezen als ‘de werkelijkheid’? [Het voorstel dat een lid van de SKL deed was om: "Overal waar "God" staat in het werk van Spinoza voortaan "Werkelijkheid" schrijven en zetten. Dat zou, denk ik, de sfeer van deel I veranderen, het wat frisser, koeler en minder mystiek maken. En mogelijk tot andere inzichten leiden? Zoals je een schilderij verhangt en er weer eens van een heel andere kant naar kijkt (en er soms andere dingen in ziet)?"]
Dat was de vraag resp. het voorstel en ik keek in het eerste blog eerst naar de herkomst van het woord via Meister Eckhart’s 'Werkelicheit', dat een vertaling was van het scholastieke actualiteit, actualitas. In het tweede blog ging ik nog even door met de filosofie en het godsbeeld van Meister Eckhart. In het derde blog bekeek ik de betekenis en het gebruik van 'realitas' bij Spinoza. In het vierde blog keerde ik weer terug naar die fascinerende Meister Eckhart die ons aan het woord 'werkelijkheid' had geholpen en vroeg ik mij af of er studies bestonden naar Spinoza en Meister Eckhart, wat je zou verwachten daar beide filosofen door de Duitse romantici werden herontdekt, maar die bleken – op één artikel na – tot mijn verbazing niet te vinden. In het vijfde blog onderzocht ik de twee domeinen, 'werelden' of 'werkelijkheden' die Spinoza onderscheidde: dat van de rede en de filosofie en dat van geloof en theologie – en stelde ik mij de vraag of Spinoza in beide werelden thuis hoorde, n.l. of hij ook godsdienstig gelovig was (wat hij volgens mij niet op die manier was; hij geloofde niet in een 'openbaring'). In dit blog wil ik deze kleine reeks afsluiten en trachten een antwoord te geven op de opgeworpen vraag (resp. voorstel).
