“Het gebed van Spinoza: denken met de wijzen, praten met het volk. De wereld wil bedrogen worden: het zij zo. Amen”
Ziedaar een notitie, geschreven door kennelijk een insider, niet lang na het overlijden van Spinoza.
Het laatste (winter)nummer van Archives de Philosophie heeft als thema “Histoire et philosophie de la médecine” en bevat een interessant Bulletin de bibliographie spinoziste XXXII.
Daarin, zo laat Wim Klever mij weten, een stuk van Piet Steenbakkers getiteld: “La mort de Spinoza: une rumour inconnu.” Het gaat over een handgeschreven document dat zich in de Universiteitsbibliotheek van de RU Utrecht bevindt. Het betreft een aantekenboekje van bescheiden omvang, dat tussen 1678 en 1679 moet zijn geschreven. Over wie de maker van de notities geweest is, komt men niet verder dan de gissing van een naam op basis van een paar letters. Die is dus onbekend. Maar er staan elf interessante opmerkingen in die rechtstreeks of onrechtstreeks betrekking hebben op Spinoza. De laatste ervan luidt: