Afgelopen dagen hebben ik mij bezig gehouden met en genoten van het buitengewoon interessante artikel of hoofdstuk van dr. Ursula Goldenbaum: “The Pantheismusstreit – Milestone or Stumbling Block in the German Spinoza Reception?” Zij had me al enthousiast gemaakt over haar visie tijdens de inleidingen die zij gaf tijdens de Spinoza-zomerweek van 2010. Ik deed verslag over de vier gedeelten waarin zij haar lezing had opgedeeld. Ik schreef toen in mijn blogverslag: “Het vierde blok vormde de apotheose en behandelde de politieke context van de Pantheismusstreit: die Judenfrage – de jodenemancipatie. En dan blijkt dat voor het Spinoza-buchlein Jacobi een politieke bedoeling had, namelijk om die emancipatie en vooral ook Mozes Mendelssohn's poging het jodendom te rationaliseren een halt toe te roepen. In 1782 schreef hij “Etwas das Lessing gesagt hat” (1782) en dat stuurt hij aan Mendelssohn en de (niet-joodse) Christian Wilhelm von Dohm (1751 – 1820) die in 1781 op instigatie van Mendelssohn een sterk pleidooi voor de gelijkberechtiging van de joden had gepubliceerd: "Über die bürgerliche Verbesserung der Juden." Doordat er quota gesteld waren aan het aantal joden dat bijvoorbeeld in een stad als Berlijn mocht verblijven, werden steeds vele joden weggestuurd die niet anders dan via roversbenden in hun bestaan konden voorzien. Dat gaf joden een slechte naam. In 1782 was keizer Jozef II geneigd de joden burgerrechten te geven. Jacobi nam stelling. Het moet hem bekend geweest zijn dat Mendeslssohn bezig was aan een biografie over Lessing onder de titel “Etwas über Lessing.” Enige jaren later pas – eveneens politiek gemotiveerd – kwam hij met zijn onthullingen over wat Lessing aangaande Spinoza zou hebben gezegd.
Het kon niet meer aan de orde komen, maar gezien het feit dat Jacobi zulke sterke theologisch-politieke bedoelingen had, ga je je afvragen of hij die gesprekken met Lessing misschien niet gefantaseerd heeft. In ieder geval is het hem gelukt Mendelssohn te breken.”
In mei van dit jaar stelde ik met enige teleurstelling vast dat de neerslag van haar studie terecht was gekomen in het bij Brill uitgekomen boek van Michael Hampe, Ursula Renz, Robert Schnepf (Eds.). Spinoza's Ethics. A Collective Commentary. Ik sprak mijn spijt erover uit dat het jammer genoeg ‘dus’ een peperdure publicatie was geworden (€129). Inmiddels heb ik het boek voor een paar weken onder mijn vleugels; via de samenwerking van de bibliotheken, ofwel het 'interbibliothecair leenverkeer', ontving ik het uit de Universiteitsbibliotheek van de Erasmusuniversiteit.
In een paar blogs zal ik een samenvatting geven van en ingaan op haar artikel.
