Hoezo zou de waarheid niet radicaal kunnen zijn? Bekentenissen van een harde incompatibilist.
Als die termen in de 17e eeuw al bestonden zou Spinoza een harde incompatibilist zijn geweest, iemand voor wie er geen vrije wil, geen schuld, en geen verantwoordelijkheid bestaat – dingen hadden niet anders kunnen lopen dan ze zijn gelopen, en mensen verwijten maken voor hoe het fout liep, heeft geen zin. *) Maar het heeft wellicht geen zin met terugwerkende kracht deze etiketten te plakken.
Ik ga het hebben over dit boek van Jan Verplaetse: Zonder vrije wil. Een filosofisch essay over verantwoordelijkheid. Nieuwezijds, Amsterdam, 2011. In het blog waarin ik het aankondigde heb ik al gewezen op de verstandige wijziging van de titel.
Een fraaie samenvatting van waarover dit boek gaat, vindt je in zijn tekst "Leven zonder schuld en verantwoordelijkheid" waarvan de eerste alinea luidt:
"Een van de grootste misverstanden van het vrije wildebat is dat dit debat over de vrije wil gaat. Dat is niet zo. Het vrije wildebat gaat niet over de vrije wil, dat mysterieuze vermogen om vrij beslissingen te nemen. De vraag is niet of dat vermogen bestaat. Was het maar zo eenvoudig. De vraag is wat de gevolgen zijn van een onbestaande vrije wil. Wat indien de vrije wil niet bestaat? Is verantwoordelijkheid nog wel mogelijk? Kan je schuldig zijn? Heeft het zin om mensen verwijten te maken? Geloof je dat verantwoordelijkheid een vrije wil nodig heeft, dan kom je al gauw tot de radicale conclusie dat schuld en verdienste onmogelijk zijn in een wereld zonder vrije wil. Maar dan kun je niemand nog iets kwalijk nemen." [cf PDF]
Het boek neemt een stevige positie in midden in het actuele vrije-wil-debat dat door de neurowetenschappelijke bevindingen bovenaan de agenda is geplaatst. Verplaetse, die veel in hun kringen verkeert, begint met enige recente van hun boeken onder uit de zak te geven. Zijn hoofdbezwaar is dat ze helemaal geen oog hebben voor de gevolgen van het niet bestaan van vrije wil en dus verantwoordelijkheid en daar nogal laconiek over doen. Maar goed, dat is ook hun terrein niet. Dat is wel het terrein van filosofen en daaraan gaat dit boek een flink steentje bijdragen.
