Antokolsky [ook: Antokowlsky, Antokol'skii] was een Russische beeldhouwer die bewonderd werd om de psychologische complexiteit van zijn historische beeldhouwwerken. Hij was een van de eerste joden die – zonder hun joodszijn af te zweren – de top van de Russische cultuur bereikten. De dichter en essayist Pavel Antokolsky (1896-1978) was zijn kleinzoon.
Mark Antokolsky werd geboren in Vilna, nu Vilnius in Lithouwen als Mordukh Matysovich Antokolsky, zoon van arme joodse ouders; zijn vader was een eenvoudige herbergier. Hij studeerde aan de Academie voor Kunsten (Akademiya Khudozhestv, 1862–68) in St. Petersburg.
Z’n eerste beelden, die hij als student vervaardigde, hadden joodse thema’s, zoals Joodse Kleermaker (hout, 1864), Nathan de Wijze, Aanval op de joden door de Inquisitie (1868-69), Het Talmoedische Debat (1866–1868). In 1871 verliet hij om gezondheids-redenen Rusland, werkte eerst in Rome en 
vanaf 1877 in Parijs. Wel bleef hij elke zomer zijn geboortestad bezoeken. Hij raakte in Europa bekend vanwege een aantal monumentale beelden van personen uit de Russische geschiedenis: Iwan de Verschrikkelijke (marmer, 1875), Nestor de kroniekschrijver (marmer, 1890) en Yermak (brons, 1891), beide nu in het museum van Petersburg. En personen uit religie en filosofie: Christus (marmer, 1876, nu in de Tret’yakov Gal. te Moskou), De Dood van Socrates (marmer, 1875-77), en Spinoza (marmer, 1881), beide in museum de Hermitage in St. Petersburg. En hij maakte een aantal beelden van tijdgenoten als Tolstoy en Toergenjev en anderen. Over het Christus-beeld word verteld dat hij als reactie op het uitbreken van antisemitisch geweld in de jaren 1870 Jezus uitdrukkelijk als jood zou hebben uitgebeeld, hetgeen tot controverse aanleiding gaf.
Spinoza in de Hermitage te St. Petersburg
