Aanvankelijk had ik geaarzeld
(niet weer een boek over de strijd tussen rede en geloof in de
Verlichting), maar tenslotte kon ik het toch niet laten het boek aan
te schaffen. Je kunt immers altijd weer wat bijleren over de tijd
waarin Spinoza leefde, alsook over de tijd daarna waarin de strijd
werd aangegaan met zijn zo gevaarlijke ideeën. Wel, ik heb er geen
spijt van gehad: het is een zeer boeiend boek dat interessante
inkijkjes geeft. Ik heb het over
Jan Wim Buisman (redactie),
Verlichting in Nederland 1650-1850. Vrede tussen rede en religie?
Vantilt,
2013 – PDF
met Inhoud en inleiding, ook op historiek.net.
Dat er zulke boeken
verschijnen heeft er alles mee te maken dat ook in onze tijd nog
steeds een soort strijd woedt tussen rede en religie en nog steeds
nagedacht wordt over de betekenis van religie voor de samenleving en
de relatie tussen godsdienst en staat. En het is niet alleen door de
opkomst van de islam binnen Europa dat een aantal jaren geleden
ontdekt werd dat de secularisering toch minder snel voortschreed dan
eerder was gedacht, en dat godsdienst en een drang naar
spiritualiteit bepaald niet als afgeschreven kunnen worden beschouwd.
Nu dit niet het geval is – het tegendeel is eerder waar – neemt ook
de interesse toe in die periode in onze geschiedenis waarin de strijd
om verlichting in plaats van godsdienst en het zoeken naar een meer
verlichte manier van godsdienstig zijn heviger werd gevoerd.
Het is opgezet volgens het
'format' van het eerdere boek dat in 2007 bij dezelfde uitgeverij
verscheen onder redactie van Ernestine van der Wall & Leo
Wessels, Een veelzijdige verstandhouding. Religie en Verlichting
in Nederland 1650-1850.
Dit vervolgboek ontstond vanuit
dezelfde Leidse werkgroep "Religie en Verlichting" en biedt
een selectie teksten uit de genoemde periode, voorafgegaan door een
inleidend essay. Het is een goede greep dat die i.h.a. goed
geschreven inleidingen worden gevolgd door zo'n brontekst. Er is
gestreefd naar een zekere mate van representativiteit, maar het
accent ligt toch wel sterk op de diverse denominaties binnen het
protestantisme: het calvinisme in z'n strenge en meer gematigde,
verlichte varianten. Wel is er een hoofdstuk over de joodse Moses
Mendelssohn, het enige ook waarin Spinoza aan de orde is (waarnaast
er in andere hoofdstukken nog wel eens sprake is van verdenking van
spinozisme), maar een katholieke invalshoek of een lutherse
ontbreken, voor zover ik kon nagaan.
