We
rijden het Duitse dorp Immerath (rood pijltje) binnen.
Gewoon zo'n Duits dorp, te midden van het groen, zoals er in het grote
land vele duizenden liggen. De twee torens van de Lambertuskerk staan nog fier in de lucht, maar het ruw uitgehakte
galmgat verraad dat de kerk ontwijd is. De kerkklokken zijn er uitgehaald.
Ook in de rest van het dorp is het akelig stil op straat. Dicht getimmerde
huizen. Binnen het dorp zijn al veel lege plekken vanwege dat er hier en daar al huizen
zijn gesloopt. Net als de levende bewoners, zijn ook de overledenen vertrokken. De kleine begraafplaats van het dorp zijn de
meeste graven leeg.
De levenden proberen acht kilometer verder een nieuw bestaan op te bouwen, de overledenen zijn er door
hun nabestaanden opnieuw te ruste gelegd. De bewoners, leden van families die
hier vaak al vele generaties woonden, zijn onteigend en vertrokken naar
Neu-Immerath, nabij Erkelenz. Sommigen
gingen gelaten, anderen toonden zich strijdbaarder. Maar de meesten gingen –
met financiële compensatie. De
plaatselijke bevolking moet massaal maar wijken voor de firma
Rheinbraun, tegenwoordig RWE Power AG genoemd.
Garzweiler II is 48 km²
groot en bevat 1,3 miljard ton bruinkool. De exploitatie is gestart in 2006 en
zal naar verwachting tot 2045 duren. Naast
Immerath zullen nog eens twaalf
dorpen (met 7600 inwoners) moeten wijken voor de bruinkoolwinning.
We rijden weer verder en vanuit de achteruitspiegel ligt Immerath als een echt spookdorp in het
open gebied. We zien hoe de landbouwers waarschijnlijk voor de laatste keer hun oogst
kunnen binnenhalen van dit verloren landschap.
Als ik op de rand van de afgrond bij de groeve sta
kun je niet ontkomen aan de wijze woorden van de Cree volk uit Canada: "Pas
als de laatste boom geveld is, de laatste rivier vergiftigd, de laatste vis
gevangen is, dan zal de mens ontdekken dat geld niet eetbaar is." Al 500 jaar
lijden de oorspronkelijke bewoners, wat men nu de Verenigde staten noemt,
onder de bloedige geschiedenis.
Gewetenloos zijn de oorspronkelijke bewoners systematisch beroofd van hun
heilige gronden. Al eeuwen is de
inheemse bevolking het slachtoffer van hebzucht, machtswellust, vernielzucht,
landhonger, jaloezie en moordlust van grote groepen blanken. Helaas geldt dat min of meer voor alle
natuurvolkeren die contact hebben gemaakt met de "beschaafde" westerse wereld. Wil je niet doodgaan moet je vechten of zoals
veel mensen doen vluchten en ontheemd raken.
Er zijn verschillende oorzaken om je
huis en haard te verlaten. Oorlogen met alle gruwelheden die je zelf niet kunt
bedenken, natuurrampen en voor economisch algemeen belang. Daarbij komt er nog een nieuw fenomeen bij
namelijk klimaatvluchtelingen. Wereldwijd zijn er al miljoenen mensen op de vlucht voor
natuurverschijnselen, die voor een groot wordt veroorzaakt door
klimaatverandering. Verwoestijning, droogte en de stijging van de
zeewaterspiegel verdrijft mensen van hun vertrouwde stek. Door de stijging van zeewaterspiegel dreigen
sommige eilandgroepen kopje onder te gaan.
Leden van een gezin uit Tuvalu, deel van het tropische eilandenrijk
Polynesië, hebben onlangs op klimatologische gronden een verblijfsvergunning in
Nieuw-Zeeland gekregen. Daarmee zijn zij de eerste officiële
klimaatvluchtelingen ter wereld. De
VN-definitie van vluchtelingen, uit 1951, is 'personen die hun woongebied
verlaten uit een gegronde vrees voor vervolging op basis van ras, politieke
overtuiging, religie of het behoren tot een bepaalde sociale groep'.
Klimaatverandering staat niet in dat rijtje. Het probleem wordt door de
vluchtelingentak van de VN, de UNHCR, wel erkend, maar is nog niet omgezet in
wetgeving. Wetenschappers verwachten dat miljoenen hun voorbeeld zullen gaan
volgen, als de opwarming van de aarde in het huidige tempo doorgaat. Maar een
internationaal juridisch kader voor dit type vluchtelingen ontbreekt nog steeds.
Dat er dringend ingrijpende maatregelen nodig zijn om
de opwarming van ons klimaat een halt toe te roepen, daarover is men in alle
lage van de bevolking het nu wel eens. Een van die maatregelen is de
omschakeling naar hernieuwbare energie, en inderdaad: daar wordt wereldwijd
ieder jaar meer in geïnvesteerd. Maar helaas nog meer in stijgende lijn, zijn
de investeringen in de ontginning van fossiele brandstoffen.
In de rij van
fossiele brandstoffen vinden we naast een paar nieuwkomers (teerzand, schaliegas) nog steeds
de gekende toppers als steenkool, aardgas en aardolie. Iets minder
bekend is bruinkool, een tussenfase tussen turf en steenkool. Het grootste bruinkoolproject van Europa, ligt 35
kilometer van de Nederlandse grens ter hoogte van het Limburgse Roermond. Door dit korte termijn denken wordt er in de deelstaat Noordrijn-Westfalen in Duitsland
massaal bruinkool ontgonnen. Verreweg de meeste bruinkool wordt gebruikt voor
elektriciteitsopwekking. Uit praktische overwegingen staan in Duitsland de
centrales vlak bij bruinkoolgroeves. De bruinkool wordt er door een kilometers
lange lopende banden rechtstreeks van de groeve naar de centrale gevoerd.
De
schadelijke effecten kunnen niet genoeg
benadrukt worden: voor bruinkool zijn hele gebieden afgegraven, waardevolle
bossen, vruchtbare landbouwgrond, dorpen, gehuchten en wegen worden van de kaart
geveegd. Waaronder ook eeuwen oude boerderijen, windmolens en zelfs kastelen
ontkomen niet aan de honger van de vreetmachines. Wat een cultuurhistorische
vernietiging!
Maar ook verder weg van deze winning zijn er ecologische
gevolgen. Om de bruinkool droog te kunnen winnen in de Garzweiler II moeten, astronomische
hoeveelheden grondwater op variërend tussen
180 en 300 meter diepte worden
weggepompt. De provincie vreest dat
daardoor ook de grondwaterstand in Limburg drastisch zal dalen. Voor bijvoorbeeld
het Nationaal Park de Meinweg, pal tegen de Duitse grens gelegen, zou dat een
dramatische verdroging kunnen betekenen. Verder zorgt de ontginning voor veel
schadelijke fijnstof dat zich over de hele regio verspreidt. Omdat de
energiedichtheid van bruinkool lager is dan die van steenkool en meer vocht
bevat is de koolstofdioxide uitstoot ook fors hoger. Bruinkool heeft ook een
hoog zwavelgehalte. Daarom draagt de verbranding van bruinkool in verouderde
elektriciteitscentrales (met name in Oost-Europa) bij aan zure regen in de rest
van Europa. Kort samengevat heeft de exploitatie van Garzweiler
II schadelijke gevolgen voor mens, natuur en milieu tot het meest
omstreden energieproject van de Bondsrepubliek gemaakt.
Natuurlijk is er
protest bij de plaatselijke bevolking. Maar
net als de VS met schaliegas, lijkt ook Duitsland erg gehecht te zijn aan zijn
eigen fossiele brandstof. De klimaattop
in Parijs op het einde 2015, is de kans voor Europa om een eigen ambitieus
klimaatbeleid uit te bouwen met een resolute keuze voor de omschakeling van
energie uit fossiele grondstoffen naar groene energie. Ik sta nog steeds vol verbijstering te kijken
naar dit onwerkelijke landschap. Naast mijn voet ligt een stukje bruinkool. Terwijl
ik dit stukje tussen mijn vingers fijn wrijf vraag me af welke hogere machten
de touwtjes in handen heeft om deze waanzin toe te laten. Wellicht zijn dat
personen die geen behoefte hebben om hun handen eerst schoon te wassen voordat ze hun kleinkinderen liefdevol vastpakken.
