Sinds het gesprek dat ik met Jan Knol had speelt door mijn hoofd dat ik nog eens een blog erover moet schrijven dat Spinoza niet als panpsychist dient te worden gezien. In een lang deel van dat gesprek hadden we een discussie over Spinoza’s gebruik van het begrip ‘idee’ en ‘geest’ en over het ‘oneindige intellect’. Dat gesprek heb ik opgenomen, en van het deel over de Korte Verhandeling heb ik een blog met een Youtube-filmpje gemaakt, maar dit deel kan ik niet zo weergeven daar er teveel schetsjes bij werden gemaakt. Als Jan zei: “elke steen heeft een idee”, corrigeerde ik dat met “van elke steen bestaat een idee, of adequate kennis in het oneindige intellect”. Ik vond dat Jan de niet-menselijke materie teveel (zelf) denken toedichtte. En Jan herinnerde mij er toen aan dat Wim Klever mij in een reactie eens had gevraagd of ik soms niet het panpsychisme bij Spinoza zag – of woorden van gelijke strekking. Sindsdien spookt die term regelmatig door m’n hoofd en heb ik vaker gezocht waar die reactie staat, maar ik kan hem niet meer vinden.
Als je dan op Spinoza zo nodig een etiket wilt plakken is hylozoïsme misschien een betere typering, zo speelt dan soms door mijn hoofd, maar ik blijf het riskant vinden, want bij elk etiket waarmee Spinoza getypeerd wordt, komen meteen een heleboel onbegrip en bijbetekenissen mee die niet op hem kunnen slaan.