Lezend in mijn ochtendblad, Trouw, moet ik regelmatig aan Spinoza denken. Vandaag kreeg ik weer
diverse gelegenheden. Om te beginnen bij een recensie van Peter Henk Steenhuis
van het boekje van Coen Simon, Filosoferen
is makkelijk als je denkt. Leren denken zonder dogma’s. Daarin deze passage
“Als groot tegenstander van liegen werd altijd de grote
filosoof Kant opgevoerd. Zelfs als de leugen een hoger doel diende, wees hij
deze categorisch af. Als we geen mens meer aan zijn woord kunnen houden, zo
parafraseert Simon Kant, is niemand meer te vertrouwen en heeft de samenleving
geen ruggengraat meer. Klinkt logisch. Zet daartegenover dat je wellicht een
moord kunt voorkomen met een leugen om bestwil en Kant is foetsie. Maar, en nu
komt de prachtige passage van Simon, je begrijpt Kant als je Plato erbij haalt.
Volgens Plato was liegen alleen toegestaan als de leugen een hoger doel diende:
de waarheid. Simon: "Ik denk dat Kant zich zo'n leugen heeft veroorloofd toen
hij beweerde dat hij een poging tot moord niet met een leugen zou willen
voorkomen. Dat gelooft toch niemand. Natuurlijk zou hij dat doen, maar hij had
dit leugentje nodig om de waarheid over liegen boven tafel te krijgen." Decennialang
heb ik Kant wél geloofd en niet begrepen maar nu begrijp ik zijn visie en geloof
'm niet meer. Zo'n omslag bereiken in vier, vijf bladzijden, dat is knap.”
Aldus Steenhuis.
