Al meermalen
heb ik teksten van Feuerbach in blogs opgenomen (zie zoekvenster). Aan zijn
uitgebreide paragrafen over Spinoza in zijn, Geschichte der neuern Philosophie VIII. Benedikt v. Spinoza [onlangs weer opnieuw uitgegeven] voegde
hij in 1833 een paragraaf § 99. Kritische Schlußbemerkungen von 1833 toe,
waaraan hij veertien jaar later een uitgebreidere paragraaf toevoegde: § 100.
Kritische Schlußbemerkungen von 1847
Die laatste neem ik
graag over in dit blog [paginering en noten achterwege gelaten; daarvoor verwijs ik naar zeno.org, waarvan ik de tekst overnam].
Feuerbach
heeft Spinoza goed bestudeerd, maar is uiteraard, zo blijkt uit zijn
commentaar, flink beïnvloed door Kant en nog meer door Hegel [gezien zijn scheiding in einer Intellektual- und einer Sinnenwelt" en: God zou bij Spinoza "nur ein Denk- oder Verstandeswesen" zijn]. Toch blijft het
nuttig zo’n commentaar te lezen. Het mooist vind ik het slot, waarin hij zich
op het standpunt van de gelovigen stelt: als je iets ‘God’ noemt die niets persoonlijks
meer heeft en geen wonderen kan doen – wat is dat dan nog voor God. Ook een
godsdienstcriticus als Feuerbach kan niet uit de voeten met zo’n louter filosofische
‘verstandsgod’, die hij in Spinoza leest. .
