Machado de Assis was een Braziliaanse schrijver van romans, verhalen en gedichten; tevens criticus. Hij geldt als de belangrijkste Braziliaanse literator uit de negentiende eeuw, had een grote invloed op de Zuid-Amerikaanse literatuur in de twintigste eeuw, maar is bij ons intussen ongetwijfeld de minst gelezen Zuid-Amerikaanse grootheid. Zijn Postume herinneringen van Brás Cubas wordt terecht tot de grote klassieken van de wereldliteratuur gerekend. Deze na de dood geschreven memoires van een gegoede Braziliaan (‘ik ben, in de grond, geen dode schrijver maar een schrijvende dode’) zijn geestig en toegankelijk, terwijl het vol vernieuwingen zit die het modern maken, zoals een onbetrouwbare verteller en meervoudig perspectief. Met de verhalen en romans die Machado schreef nadat hij ‘zijn illusies over de mensen had verloren’ (hij werd ook als pyrrhonist getypeerd), toonde hij zijn meesterschap. Schijn en wezen is een belangrijk thema van Machado’s werk, hetgeen typerend schijnt te zijn voor een mulattenzoon die in een snobistisch-racistische samenleving gedwongen was om zijn bescheiden afkomst te verstoppen onder het masker van de brave burgerman.
Voelde hij zich daarom wellicht verwant met Spinoza?
Op 29 september 1909, een jaar na zijn overlijden, werd een bronzen plaquette aangebracht aan het huis waarin Machado de Assis de laatste 24 jaar had gewoond. Bij die gelegenheid hield de dichter Olavo Bilac (1865 – 1918) een korte toespraak. En daarin gaf hij een prominente plaats aan het gedicht dat Machado de Assis aan Spinoza had gewijd, hetgeen Bilac aanleiding gaf een vergelijking tussen beiden te maken:
“Op een dag beschreef Machado de Assis de figuur van Spinoza in een sonnet van zeldzame schoonheid. Hij toonde ons de filosoof, ernstig en in eenzame afzondering. Die had afgezien van ijdele ambities en verlangens, en denkend verkeerde, gevangen als het ware, in de innerlijke wereld van ideeën. Deze geïnspireerde verzen tonen een ware affiniteit tussen twee geesten van keuze. Onze grote schrijver stond met dezelfde waardigheid in het leven, toonde dezelfde bescheiden onbaatzuchtigheid, dezelfde overgave aan het exclusieve domein van ideeën – en kende dezelfde eenzaamheid, die in bepaalde mannen geen verlegenheid of trots is, maar alleen het verdriet van iemand die erkent te verschillen van het gewone volk en zich gedoemd weet om te leven, zo niet genegeerd, dan toch met het onbegrip van zijn tijdgenoten.” Tot zover Olavo Bilac [Hier]
