Met Lessing stel ik voor om de zgn. ‘relatie’ tussen de attributen, resp. tussen lichaam en geest’, liever niet als harmonie te duiden. Na lezing van een beschouwing van (en over) Lessing corrigeer ik hierbij mijzelf. In het blog van 20 augustus 2011 over “Het voor mij altijd al mooiste orgelstuk van J.S. Bach” schreef ik: “De harmonie of symmetrie (liever dan parallellie) tussen extensie en denken, van lichaam en geest, van organist en orgel wordt schitterend voelbaar in deze video, waarin Hans-Andre Stamm op het orgel van de Stadtkirche in Waltershausen van Johann Sebastian Bach de Passacaglia en Fuga in c mineur BWV 582 speelt.” Toen ik dat schreef realiseerde ik mij even niet dat – net als ‘monisme’ en ‘parallellie’ – ook de typering ‘harmonie’ van Leibniz stamt: van zijn harmonie préétablie.
Eigenlijk wil ik van dat hele (in mijn ogen onspinozistische) begrip ‘parallellie’ af. Maar ook moeten we er niet de term ‘harmonie’ voor gebruiken. Paralellie en harmonie zijn uitvindsel van Leibniz die in beginsel van toch een gescheiden bestaan van attributen uitging – die dan voorts als in een van eeuwigheid vooraf gevestigde harmonie samen optrekken – een zeer fantastisch bedenksel. Terwijl de Spinozistische attributen zich in éénzelfde beweging als (slechts) diverse aspecten zich automatisch in één orde en uiteraard gelijke opeenvolging in modi uitdrukken – het betreft één wordingsproces. [Zo schreef ik op 23 maart 2011 in een blog dat wel 26 reacties kreeg).
Welnu, over dit onderwerp kwam Lessing in correspondentie met Moses Mendelssohn met een aardig gedachte-experiment.
