Sinds 1970 is men de briefwisseling die Spinoza en de calvinistische graanhandelaar Willem van Blijenbergh met elkaar hadden, op instigatie van Gilles Deleuze als de ‘Brieven over het kwaad’ gaan aanduiden. Van Blijenbergh stelde naar aanleiding van de PPC (1663), die hij in de vertaling van Pieter Balling (1664) gelezen had, Spinoza vragen over en werpt tegenwerpingen op tegen diens visie dat er geen objectief kwaad bestaat, d.w.z. dat er voor god ofwel de natuur géén kwaad bestaat, en dat dus noch god noch de mens er verantwoordelijk voor kunnen zijn. Dit (vooral theologische) onderwerp bespreekt Spinoza nergens anders in zijn werk zo uitgebreid, daartoe uitgedaagd door vragen van Van Blijenbergh. Dat is de grote betekenis van deze briefwisseling, waar we Van Blijenbergh die ermee begon, best erkentelijk voor mogen zijn.
In diverse landen bestonden er al aparte uitgaven van deze brieven mét toelichtingen. In Nederland tot heden niet. Hier moesten we het doen met deze acht brieven, vier van elke correspondent, in de Spinoza Briefwisseling, waarvan de meeste in het 17e eeuwse Nederlands, dat toch niet makkelijk te lezen is. Maar nu is er dan ook in Nederland, in ieder geval tot vreugde van deze blogger, een prachtige aparte uitgave van deze correspondentie, bestaande uit een hertaling van de brieven in goed lopend hedendaags Nederlands, met een uitgebreide toelichting, en voorzien van vele toelichtende noten – dat alles van de hand van Miriam van Reijen, die we dus ook erkentelijk mogen zijn.
Spinoza, Brieven over het Kwaad. Hertaald en ingeleid door Miriam van Reijen. Wereldbibliotheek, 2012.
Het is van alle kanten bekeken, een fraaie uitgave geworden. Om te beginnen, ook omdat dat het eerste opvalt: de vormgeving is heel fraai, zoals hier al eerder is opgemerkt (zie dit blog). Het is vormgegeven net zoals de hertaling van de Korte Verhandeling door Jan Knol (zie onderaan). Dat geeft de suggestie dat binnen deze vormgeving mogelijk een reeks werken van Spinoza begonnen is? Het werkje is genaaid, gebonden, van leeslint voorzien en van een fraaie cover; en – eveneens heel opvallend en hét kenmerk van deze uitgaven – de tekst staat rechts en de toelichtende noten staan op de linker pagina (verso-noten) en dat biedt een heel prettige mogelijkheid om beide in één opslag in het oog te houden.
Ook een aanwijzing voor de zorgvuldige vormgeving is: ik heb slechts de vinger kunnen leggen op een drietal kleine eindredactionele foutjes, wat toch erg meevalt.
