Dit blog werkt toe naar de
stelling: Misericordia verwijst naar een meelevende houding – niet
naar barmhartigheid, waarmee het meestal wordt vertaald.
Volgens mij lijkt er op het
eerste gezicht iets aparts aan de hand met Spinoza's definitie van
'misericordia'. Maar hoewel die al door vele tientallen vertalers is
vertaald, ben ik nog nooit ergens een opmerking erover
tegengekomen.
De betreffende definitie, de 24e
in de lijst van definities van de affekten aan het eind van het derde
deel, luidt aldus:
Misericordia est amor quatenus
hominem ita afficit ut ex bono alterius gaudeat et contra ut ex
alterius malo contristetur.
Het begint al met hoe het woord
'misericordia' te vertalen: Je komt tegen 'medelijden' (Krop);
'barmhartigheid' (Gorter, Logemann, Van Suchtelen, Klever,
Vermeulen); 'meewarigheid' (Meijer); Mitgefühl (Barmherzigkeit)
(Stern – Duits); Sympathy (Elwes – Engels); La misericordia (Peña –
Spaans); La Miséricorde (Appuhn, Misrahi – Frans); La Misericordia
(Peri – Italiaans). De zuidelijke talen hebben het 't gemakkelijkst.
In het Nederlands 'wint' barmhartigheid het onder de vertalers van
medelijden voor 'misericordia' dat alleen door Krop aldus wordt
omgezet. Maar is 'barmhartigheid'
een treffende vertaling?
Eerst over naar de hele definitie
(ik neem de vertaling van Corinne Vermeulen): "Barmhartigheid is
liefde, voor zover zij de mens ertoe beweegt zich te verheugen over
de voorspoed van een ander en van de tegenspoed van een ander juist
droevig te worden."