Al sinds de Romeinse tijd is 1 mei een dag waarop planten en bloemen
weer bloeien en het lentefeest wordt gevierd. Deze speciale dag is ook al jaren uitgeroepen als de ”Internationale Zonnebloemdag”. Een groot aantal mensen over de hele wereld zaaien zonnebloemzaadjes op publieke stukjes grond. En jij kunt meehelpen met vieren
van deze dag, door het zaaien en of planten van Zonnebloemen in je eigen omgeving! Op die dag heb ik
ook Zonnebloemen gezaaid en er kwamen zoveel uit dat ik ze gedeeld heb met de buren.
Nu staan ze prachtig te bloeien in de tuin en dienen ook nog eens als
natuurlijke zonwering voor het raam. De Zonnebloem (Helianthus annuus) is een
tot 3 meter hoge, eenjarige plant uit de composietenfamilie (Asteraceae).
De
wetenschappelijke naam Helianthus, betekend in de Griekse woorden voor zon (helios)
en bloem (anthos). De bloem komt oorspronkelijk uit Centraal- en Zuid-Amerika en
zijn gedomestiseerd rond 1000 v. Chr. De Inca’s zagen de schoonheid van de
bloem wel maar de plant was vooral nuttig voor deze bevolking. De zaden waren eetbaar en de olie werd
gebruikt om eten mee te bereiden. Vanwege hun
voedingswaarde, groeikracht en schoonheid werd de bloem ook in hun religie
vereerd als beeld van de zonnegod en er zijn veel afbeeldingen gevonden in oude
tempels. De Spaanse veroveraars brachten de plant naar Europa aan het eind van
de middeleeuwen. In Europa was de bloem vrijwel onmiddellijk een succes. Het
was een mooie sierplant, zo bedachten de bewoners van dit continent. Toch
werden de Europeanen ook gegrepen door de bloem. Mede doordat de gele bloem meedraait
met het zonlicht kreeg de plant zelfs een christelijke betekenis, de mens die
zijn hoofd naar het licht (Christus) draait. Onvolwassen planten waarvan de bloemknop
nog niet geopend is, vertonen heliotropisme: overdag draait de bloemknop op
zonnige dagen mee met de zon. 's Nachts keert de bloemknop terug naar de
oostelijke stand. Deze dagelijkse beweging wordt bewerkstelligd door ongelijke
groei/celstrekking van de bloeistengel. Een zonnebloem heeft namelijk geen
pulvini (bladkussentjes)!Tegen de tijd dat de bloem zich opent, verstijft de
bloeistengel in de oostelijke stand. Daardoor wijzen bloeiende Zonnebloemen de
hele dag naar het oosten; hun heliotropisme is dan voorbij.
De meeste
heliotrope planten zijn van origine alpien, aangepast aan korte koude zomers
waarin elk straaltje licht en warmte van levensbelang is. De Zonnebloem echter
hoort thuis in warme streken met veel zon, waar heliotropie eigenlijk overbodig
is. Het bloemhoofd kan een diameter hebben tot wel 30 cm. Zonnebloemen worden
gewoonlijk 1,5 tot 3,5 meter hoog. Er zijn zelfs uitzonderlijke gevallen bekend
waarbij de Zonnebloem een hoogte van 5 meter wist te bereiken. Ook kan een
plant meerdere bloemhoofden voortbrengen. Deze bijzondere plant is een
cultuurplant, die gemakkelijk in de tuin gekweekt kan worden uit een pit. De
betekenis van de bloem gaat veel verder dan de christelijke uitleg. De Zonnebloem
staat voor geluk, adoratie, levenslust en bewondering. Aanvankelijk, gedurende
de eerste twee eeuwen na de ontdekking, vervulde de Zonnebloem in Europa
slechts een bijrol als exotische sierplant. Peter de Grote leerde hem kennen in
de siertuinen van rijke Hollanders en nam de zaden mee naar Rusland. De Russen kwamen
net als de Azteken en de Inca’s op het idee om er ook iets nuttigs mee te doen.
Toen bleek dat er goede olie uit de zaden te persen viel werden ze dan ook
massaal gekweekt. Dat was het begin van de opmars van de zonnebloem als
landbouwgewas in Rusland. Later hebben Russische emigranten rond 1870 de
zonnebloem als landbouwgewas geherintroduceerd in Amerika. Zo was de cirkel
weer rond. Rond 1960 werd de zonnebloem daar ontwikkeld tot een massaal
landbouwgewas, voor veevoer, margarine en zeep. Europa volgde in het kielzog. Tegenwoordig
worden ze nog steeds vooral massaal gekweekt voor de zonnebloemolie, die veel
gebruikt wordt in de keuken en als basis voor allerlei producten waarin
plantaardige olie wordt verwerkt. De olie bevat veel onverzadigde vetzuren en
kan omdat deze goed bestand is tegen hitte voor frituren gebruikt worden.
Zonnebloemolie bevat linolzuur, hetgeen het cholesterolgehalte in het bloed
verlaagt. De zaden kunnen gepeld of ongepeld en geroosterd worden gegeten,
bijvoorbeeld als tussendoortje. Ze zijn ook gemakkelijk te verwerken als
ingrediënt in bijvoorbeeld brood, muesli of salade. Ontkiemde zaden met een
uitloop van maximaal 6 millimeter kunnen worden toegevoegd aan salades of
sandwiches. Bloemknoppen kunnen rauw worden gegeten of worden gestoomd en
gegeten zoals artisjokken. Het na het uitpersen van de pitten resterende meel en
de grote bladeren worden als veevoer gebruikt. In geraffineerde vorm wordt de
olie ook voor industriële doeleinden gebruikt. De bloem kan worden gekookt om
gele verfstof te verkrijgen. Er is tegenwoordig ook door selectie een kweekvorm
met een hangend hoofd, die aantrekkelijk is voor boeren omdat de bloemen minder
beschadigd worden door vogels en vuil vanuit de lucht. Als de stengel wordt
gedroogd, wordt deze hard met een grote cellulaire dichtheid en is dus goed te
gebruiken als brandstof voor bijvoorbeeld onze vuurkorf. De Zonnebloem lijkt op
het eerste gezicht een enkelvoudige bloem: een ronde schijf met grote gele
bloembladeren langs de omtrek. Nader bekeken blijkt de ronde schijf, het
bloemhoofd, een bloeiwijze te zijn die uit vele honderden kleine bloempjes
bestaat. Dit zijn buisbloemen (disk florets), die vruchtbaar zijn. De gele
bladeren langs de omtrek zijn stuk voor stuk ook bloempjes; het zijn
lintbloemen, die onvruchtbaar zijn. Deze dienen vooral als lokker voor
insecten.
Zonnebloemen hebben geen geur nodig, want ze concurreren op visuele opvallendheid. Bijen zien een zonnebloem al in de verte. Het is een waar genot om de bezige bijen te observeren. Als de stuifmeelkorfjes aan hun achterpoten groot genoeg zijn gaan ze weer naar hun bijenkast. De buisbloemen zijn vanwege hun vruchtbaarheid het belangrijkst. De
bloei van het geheel duurt 1-2 weken. In de loop van die periode begint de gele
bladerkrans van lintbloemen als eerste te bloeien, daarna de buitenste
buisbloempjes, en een week later de binnenste buisbloempjes. De bloei van een
individueel buisbloempje duurt slechts 2-3 dagen als de bevruchting geslaagd
is; of 2 weken als die niet gelukt is. De gele bladerkrans aan de rand bestaat
uit onvruchtbare bloempjes, zij behouden hun frisse glans daarom 2 weken. Al ze eenmaal zijn uitgebloeid
laten we ze staan voor de vogels. De Huismussen, Koolmezen en soms de Grote
bonte specht weten met deze zaadvoorraadkamer wel raad mee en ze staan precies
voor het raam! Vooral in het grijze stedelijke gebied kan deze wereld kan wel
wat meer kleur gebruiken dus doe op de volgende 1 mei gewoon mee. Een halve tegel bij de
gevel eruit wippen van het trottoir is voldoende ruimte om te zaaien. Na het
zaaien een beetje vertroetelen dan kunnen ze hoog boven je uitgroeien en in augustus
pronken prachtige bloeiende Zonnebloemen. Iedereen die langs loopt, of het nu
mooi of slecht weer is, kan genieten van de zonnetjes aan huis.