Soms zijn er dagen in je leven die je nooit vergeet. Zo was 25
april 1989 voor mij een gedenkwaardige dag. Op de
afrit van de winderige kanaalbrug bij het Julianakanaal bij het plaatsje Echt
in Midden-Limburg keek ik naar mijn eerste albino Egel. Ik moest
daarvoor wel een knieval maken op het zwarte asfalt. Je kunt je wel voorstellen
als je auto daar op de vluchtstrook staat met de pechlampen aan en daarvoor op
je knieën een platte witte schijf aanbid, dat trek veel bekijks. Om verdere
ongelukken te voorkomen stop ik een paar losse albino stekeltjes in een
diarolletje potje en heb ze na al die jaren nog steeds als een kostbaar
relikwie bewaard.
De Egel (Erinaceus europaceus) is in Nederland een algemeen voorkomend zoogdier. Af en toe vinden we albino dieren. Trouwens albinisme is een
verschijnsel dat bij alle diersoorten voorkomt, dus ook bij mensen. Deze
afwijking is vrijwel altijd erfelijk bepaald. In subpopulaties waarin een
albino dier is gesignaleerd mogen we verwachten dat er heel af en toe nieuwe
afwijkende dieren worden gevonden. Mijn fascinatie voor albino's werd in de
dierentuin van de Spaanse stad Barcelona pas echt goed aangewakkerd. Oog in oog
staan met Sneeuwvlokje was geweldig maar triest tegelijk. Over de levensgeschiedenis
van deze bijzondere albino laagland gorilla kom ik nog wel eens op terug. Vijf
jaar later kon ik eindelijk voor het eerst kennis maken met een vol ronde
levende albino Egel. Sindsdien ben ik gestaagd bezig geweest om gegevens van
albino Egels te verzamelen. Dat verzamelen heeft niet alleen te maken met
fascinatie maar heeft ook een bittere noodzaak. Door het verzamelen van
gegevens over albino's krijg je een ook een verspreidingsbeeld van isolatie en
inteelt. Op het
Britse eiland Alderney voor de Franse kust is een egelpopulatie waarvan een
kwart blond gekleurd is. Dit hoge percentage afwijkende dieren komt tot stand
doordat de populatie geïsoleerd is. De aanwezige dieren stammen van een beperkt
aantal voorouders af, zijn daardoor vrij sterk ingeteeld en beschikken over de
erfelijke eigenschappen die toevallig bij een aantal voorouders aanwezig waren.
Omdat een van die voorouders toevallig drager was van de erfelijke aanleg voor
"blond" zijn er veel dieren die deze aanleg van zowel vaders- als moederszijde
hebben gekregen waardoor er op dit eiland veel blonde Egels zijn. Het is dan
ook aannemelijk dat inteelt ook voorkomt in andere geïsoleerde gebieden door
wat voor een reden dan ook. Met name uit de verzamelde gegevens van Limburg
valt er een cluster van albino waarnemingen op rond de maasdorpen Stevensweert, Ohé en Laak.
De dorpen/bewoning (rood) liggen op een eiland in het Maasdal die
ingeklemd is tussen de Maas, grindgaten, de Oude Maas en het Julianakanaal die op het kaartje donkerblauw zijn ingekleurd. Deze grote waterbarrières zorgen er voor dat de
instroom van erfelijk materiaal uit de omliggende gebieden zeer gering moet
worden geacht. Daarnaast treden er in het Maasdal in de winter overstromingen (lichtblauw)
op waarbij nogal wat Egels verdrinken omdat ze verrast worden door hoogwater in
hun winterslaap. Het gevolg is dat de egelpopulatie die overwinterd heeft op de
hoogwatervrije plaatsen (rood en groen) worden op deze manier regelmatig
teruggebracht tot aan de rand van het bestaansminimum (genetische
bottle-necks). Dit verhoogt de kans dat in dit geïsoleerde gebied met verwante
dieren onderling paren waardoor de inteelt nog sterker toeneemt. Dit komt onder
andere tot uiting door het opvallend vaak optreden van albinisme. Het is
overigens aan puur toeval te wijten dat de erfelijke aanleg voor albinisme in
deze subpopulatie voorkomt. Albinisme wordt niet veroorzaakt door inteelt, maar
maakt de optredende inteelt wel zichtbaar. Dit voorbeeld uit Limburg gaat dan
nog om een relatief klein gebied waar de inteelt zichtbaar wordt. Het wordt pas
echt zorgwekkend dat het ook blijkbaar plaats vindt in een groot gebied zoals
de Provincie Noord-Holland. Uit
recente gegevens van de twee egelopvancentrums: De Dikke prik en de Bonte Piet blijkt
dat ten noorden van Amsterdam in de kop van Noord-Holland waarschijnlijk ook
een cluster albinisme aanwezig is. De kop van Noord-Holland wordt hier als "schiereiland" begrenst door het Noordzeekanaal, Markermeer, IJsselmeer en de Noordzee.
Binnen dit gebied worden de aanwezige egelpopulatie niet uitgedund door natuurlijke
processen zoals een rivier overstroming maar geplaagd door een steeds verdere verdichting
van het wegennet.
Deze
snelwegen, provinciale- maar ook de gewone wegen met een alsmaar
toenemende verkeersintensiteit in het landschap vormen voor Egels een steeds
moeilijkere neembare barrières. Hierdoor ontstaan er steeds meer subpopulaties
die verstoken blijven van de verse aanvoer van erfelijk materiaal van elders.
In die subpopulaties zal de inteelt dus toenemen. Gelukkig wordt al veel gedaan
om de versnippering van onze natuurgebieden op te heffen. Maar wie op ooghoogte
echt contact maakt met de Egel weet dat er in de toekomst nog veel meer moeten
gebeuren. De door asfalt geplaagde versnipperde natuur moet ook voor Egels nog
veel beter met elkaar worden verbonden. Wat isolatie en inteelt met de Egel
doet is nu wel duidelijk maar hoe zit het met de andere diersoorten in ons
land? Zal deze albino Egel clustering zich hier verder ontwikkelen? Gaat dit
ook nog in andere gebieden in Nederland plaatsvinden? Daarom
doe ik ook, via deze digitale weg, een oproep aan iedereen die ooit een albino
Egel heeft gezien om deze te melden.
