In de
vroege ochtend loop ik langs de bosrand en kijk over het ongeveer 30 cm lage
akkergewas. Tussen dit groene gewas torent een sterk vertakte stengel van bijna
120 cm uit met blauwe bloemen die om aandacht vraagt. De 3-5 cm grote
bloemhoofdjes zijn lichtblauw en bevat alleen lintbloemen. Het hoofdje is enkel
in de ochtend geopend. De bloeiperiode loopt van juli t/m augustus en na de
bloei verschijnen de vruchten. De nootjes zijn 2-3 mm lang en hebben een
schubbige structuur. Door de bloemen is deze plant gemakkelijk op naam te
brengen.
Het is Wilde cichorei (Cichorium intybus) en is een overblijvende
plant uit de composietenfamilie (Asteraceae). Cichorei komt niet alleen als
gewas op de akkers voor maar ook langs dijken, in droog grasland, bij muren en
op vuilnisbelten. Door zijn voorkeur om zich langs snelwegen te groeien en zich
in de regelmatige luchtstroom van vrachtwagens mee te sleuren en zich zo te
verspreiden heeft men hem nog een aparte naam gegeven: Wegenwachter. Ook de
ANWB-kleurige bloem past goed in dat beeld. Van oorsprong komt deze plant uit
het Middellands zeegebied en heeft zich vanuit hier heel Europa veroverd. In
Nederland en België is de plant echter al vele eeuwen lang aanwezig en
waarschijnlijk al door de Romeinen meegebracht. Cichorei is een tweejarige
plant. In het eerste jaar worden de wortelen geteeld door in mei te zaaien,
waarna in de herfst de wortelen worden geoogst. De jonge cichoreibladeren
kunnen in het voorjaar gebruikt worden in salades, maar ze hebben een licht
bittere smaak. Daarnaast kunnen ze ook gekookt gebruikt worden. Tijdens het
Paasfeest werden de bladeren gegeten bij het gebraden lam. Nu wordt Cichorei op
vrij grote schaal verbouwd voor de productie van inuline. Inuline kan helpen bij
een goede darmflora en daarmee een goede werking van de darmen te bevorderen.
Dit is belangrijk voor je gezondheid en weerstand. Hiervoor zijn verschillende
rassen geselecteerd, die een betere wortelvorm, een hogere wortelproductie en
een hoger gehalte aan inuline hebben dan de oorspronkelijk wilde cichorei. Vanaf
de zeventiende eeuw werd Cichorei voor zijn bittere wortels gekweekt die werden
geroosterd, gemalen en gebruikt in koffieachtige drankjes. Door oorlogen en
blokkades in de achttiende eeuw waren de prijzen van normale koffie sterk
gestegen waardoor de vervanging door geroosterde Cichorei populair werd. Nu is
dit type industrie bijna uit Europa verdwenen. De laatste Cichorei
roosterfabriek in Nederland werd in 1968 in het Groningse Kloosterburen
gesloten. In België werd nog Cichorei voor koffie surrogaat geproduceerd tot de
jaren tachtig van de laatste eeuw.
Een andere bijzondere toepassing van
Chicorei begon rond 1850, in de driehoek Brussel-Leuven-Mechelen ging men
Brussels lof telen. De wortels van Cichorei werden na de oogst in augustus-september
van hun groene loof ontdaan en in perken ingegraven. De wortels werden met mest
bedekt en een paar weken later vormde zich witte chicons/spruiten. Deze werden
vanaf 1875 verhandeld naar Parijs als Belgische andijvie. Tweeëntwintig jaar
later bedroeg de export al 1500 ton. De cultivatie van witlof begon in
Nederland en Frankrijk rond de eerste wereldoorlog. Na deze turbulente tijd gebeurde
de trek met dekgrond, waarbij bovenop de Cichorei wortels een tot 20 cm dikke
laag grond werd gebracht. Bij een dunnere laag grond moet de trekruimte
lichtdicht zijn. Het is tenslotte de
bedoeling dat witlof wit blijft. Komt er licht bij dan wordt de witlof aan de
bovenkant groen. Tegenwoordig wordt witlof bijna het geheel jaar rond
getrokken. De wortelen die in september geoogst zijn worden direct opgezet. De
wortelen die geoogst zijn in oktober/november worden gekoeld bewaard. Voor de
zeer late trek worden de wortelen in ijs bewaard. Vervolgens worden de wortelen
in een donkere ruimte geplaatst. Eerst gebeurde dat nog boven op de grond met
dekkleden eroverheen. De cultivatie van witlof is nu zeer sterk gemoderniseerd
en gebeurd tegenwoordig in waterdichte verrijdbare bakken in donkere klimaatkamers
waar een nutriëntenvloeistof door de bakken wordt gepompt. In 3 tot 4 weken
groeit de witlofkrop uit en is die klaar om te oogsten. Door de
schaalvergroting van de teelt ontstaat specialisatie. De teelt van de wortels
verschuift meer en meer naar akkerbouwbedrijven, die een contract hebben met
een witloftrekker. De witloftrekkers zorgen voor de bewaring van de
witlofwortels in koelcellen en hebben zeer grote trekcellen. De Cichorei wortels
worden soms over verre afstanden vervoerd, bijvoorbeeld van Frankrijk naar Nederlandse
witlofkwekerijen. In de steeds verder veranderde handelsstromen is de Wegenwachter
een echte internationale reiziger geworden al is het meestal maar voor een
enkele reis.
