Vandaag verscheen in Trouw een interessant artikel ter afsluiting van de maand van de filosofie (die over de ziel ging), over de volksziel (de ‘ware volksaard’), een term die Johan Godfried Herder (1744-1803) uitvond, of zoals we tegenwoordig liever zeggen: de nationale identiteit. Herder is – ten onrechte, althans betwistbaar – verweten de uitvinder van het nationalisme geweest te zijn.
Die nog altijd gaande zoektocht naar identiteit/eigenheid leidde eind jaren ‘80 van de vorige eeuw, in aanloop naar de versterking van Europa in 1992 (waarbij de binnengrenzen wegvielen en naar de euro werd toegewerkt) tot een gigantisch wetenschappelijk onderzoeksproject naar 'De Nederlandse Cultuur in Europese Context'.
'De Nederlandse Cultuur in Europese Context'
Was een gigantisch zgn. alfa en gamma-wetenschappelijk prioriteitsprogramma van de NWO dat negen jaar duurde (begon na twee voorbereidingsjaren in 1991), waaraan 10 universiteiten deelnamen, in het kader waarvan een 20-tal monografieën en dissertaties verschenen en een groot aantal publicaties in wetenschappelijke en vaktijdschriften, maar dat vooral vijf kloeke boekdelen opleverde die verschenen vanaf 1999 en die in 2004 ook nog eens in het Engels vertaald werden. Zo’n grootschalig project (waarin niet alleen nieuwsgierigheid en ca tien miljoen euro, maar ook een hoeveelheid angst geïnvesteerd was: dat de Nederlandse cultuur dan 'patsboem' zou verdwijnen) zal niet gauw meer worden opgezet. Het ging over de plaats van de Nederlandse cultuur in Europa en – omgekeerd – over de betekenis van de Europese context voor de Nederlandse cultuur. De aanleiding voor het programma was het besef dat vanaf 1992 de nationale grenzen in toenemende mate aan belang zouden verliezen als gevolg van de Europese eenwording. Het onderzoek richtte zich op ‘vier ijkpunten’, namelijk de jaren 1650, 1800, 1900 en 1950. Van ieder ijkpunt verscheen een boek. De serie sloot af met het deel Rekenschap, dat een terugblik op de ijkpunten bood. In elk boekdeel kwamen telkens zes thema’s aan de orde: literatuur, kunst, onderwijs, religie, filosofie en wetenschap.
Voor geïnteresseerden in Spinoza is nog steeds vooral het eerste deel van belang:
Willem Frijhoff en Marijke Spies, 1650; Bevochten eendracht. Geïll., 704 blz. Sdu, Den Haag, 1999, ISBN 90 12 08721 3, een studie over Nederland in de zeventiende eeuw.
De tweede druk van 2000 staat sinds 2008 gedigitaliseerd bij de DBNL.
Daarna verschenen nog: '1800; Blauwdrukken voor een samenleving' (Joost Kloek en Wijnand Mijnhardt), '1900; Hoogtij van burgerlijke cultuur' (Jan Bank en Maarten van Buuren) en '1950; Welvaart in zwart-wit' (Kees Schuyt en Ed Taverne) en de genoemde terugblik Rekenschap: 1650-2000 (Douwe Fokkema en Frans Grijzenhout).