Spinoza niet zomaar als persoon afgebeeld, maar als filosoof

0
457



 

Ecce Spinoza [5]



     Spinoza centraal in
het schilderij van Barend Graat uit 1666

 


Het wordt hoog tijd om het eens te hebben over de andere
dingen die op het schilderij te zien zijn. Spinoza’s linkerarm lijkt te rusten
op of een wel heel dik of wellicht een stapel dikke folianten. Z’n
linkerhand rust op een papier, wellicht een brief? Zijn rechterhand houdt het
merkwaardige kleed vast dat over zijn linkerschouder valt. Rechts achter
Spinoza staat een beeld van een naakte vrouw op een (wereld)bol, die in haar
linkerhand de zon omhoog houdt en in haar rechterhand een vel papier met een
tak. Links achter Spinoza zien we een tweetal zuilen. Buiten zien we een gebouw
met een koepel met rechts een aanbouw met zuilen: Het Pantheon in Rome?
Daarachter een heuvelachtig landschap, deels bebouwd.

                  
"Verita" in Cesare Ripa, Iconologia overo descrittione di diverse imagini cavate dall’antichità, & di propria inventione [1603] waarvan in 1644 bij Dirck Pietersz Pers, Amsterdam een Nederlandse vertaling was uitgekomen [Cf.]


De vrouw met de zon stelt duidelijk de Waarheid voor. De
zon, het licht, staat voor waarheid – de duisternis (onkunde) verdrijvende
waarheid. Die metafoor was in Spinoza’s tijd algemeen bekend en veel gebruikt. Denk
aan Pieter Balling, Het Licht op den
Kandelaar
van 1662. Adriaan Koerbagh schreef Een Ligt schijnende in duystere Plaatsen, waarom hij in 1668
vervolgd werd. En ook Spinoza zelf gebruikt de metafoor meermalen, in de TIE en
in de Ethica waar we in het scholium bij 2/43 de
beroemde passage lezen: “Sane sicut lux seipsam et tenebras manifestat, sic veritas
norma sui et falsi est.” [Precies zoals het licht zichzelf en de duisternis
manifesteert, zo is de waarheid de maatstaf van zichzelf en van het onware.” Vertaling
Corinna Vermeulen]