Samuel van Hoogstraten, zelfportret als jonge man, 1645.
Nederlands kunstschilder, etser, dichter en theoreticus, die eerst in de leer ging bij zijn vader en na diens dood van 1640 tot 1648 als leerling in het atelier van Rembrandt werkte.
Dat ik op dit weblog nog eens aandacht geef aan Samuel van Hoogstraten, heeft te maken met de vraag of hij schilder van Spinoza’s portret was of zou kunnen zijn (zie dit eerdere blog). Ik was nog van plan om via de meer inhoudelijke kant, de interesse in en mogelijke overeenkomst in de ideeën van Van Hoogstraten met die van Spinoza, na te gaan of geloofwaardig is dat hij de portretschilder van Spinoza kon zijn.
De aanleiding is de handelsuitgave van het proefschrift dat Thijs Weststeijn in 2005 verdedigde: The Visible World. Samuel van Hoogstraten's Art Theory and the Legitimation of Painting in the Dutch Golden Age. Amsterdam University Press, 2008.
Weststeijn analyseert het boek dat Samuel van Hoogstraten in 1678 publiceerde: Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst; anders de zichtbaere wereld. Hij doet dat zo goed mogelijk in de context van de 17e eeuwse humanistische republiek der letteren en van de filosofische en intellectuele trends van die tijd. In het volgende vat ik enige lijnen samen.
Samuel van Hoogstraten spande zich in om de status van de schilderkunst te verheffen. In zijn Inleyding gebruikte hij, om zijn concept van de ‘zichtbare wereld’ te verduidelijken, allerlei traditioneel materiaal, zoals de klassieke retorica en Middeleeuwse kosmologie (zoals ‘werking op afstand’). Hij sprak zich haast niet uit over zijn tijdgenoten. Alleen zijn leermeester Rembrandt plaatste hij in het centrum van zijn retorische theorie. Hij ging mee in de humanistische traditie die de schilderkunst niet meer als ambacht zag, maar als een van de ‘vrije kunsten’. Tevens oriënteerde hij zich op de ‘nieuwe filosofie’ en was hij hoogst geïnteresseerd in de optica en in actuele inzichten in drama en passies. Hij stond sceptisch tegenover de door de theologische traditie overgeleverde ‘kennis’.
