In het verlengde van twee recente blogs [cf. en cf.] waag ik mij aan de uitleg van een subtiel grapje,
een knipoogje dat Spinoza in 2/7s aan de goede verstaander geeft. Hij schrijft daar:
“wat sommige joden quasi per nebulam,
als door een nevel (‘vaag’, vertaalt Henri Krop) hebben gezien, die n.l.
beweerden dat God, Gods verstand en de door hem begrepen dingen één en
hetzelfde zijn.”
Hij heeft Maimonides en anderen op het oog. Zij zagen goed
dat alles één is, want alles wat is, is in God en God is één (d.w.z. uniek, niet
telbaar). Maar zij zagen die eenheid anders: zij zagen het verstand en al het
daarin begrepene, als behorend tot het wezen van God. Zij zagen nog niet dat, wat
het verstand betreft, het ook om een maaksel van God ging. Dat inzicht bleef hun nog
nevelig. Maar volgens Spinoza stak de eenheid van alles in Gods immanente
handelen waarmee de natura naturans
zich zonder restrictie in de natura natrurata
uitdrukt, en de natura naturata
ínblijft in de natura naturans.
Zo had hij in 2/3s tussen haakjes kunnen zeggen: sicut omnes uno ore statuunt – zoals allen
het erover eens zijn… n.l. dat God zichzelf begrijpt. Daar nam hij een brede
algemene consensus die hij waarnam, mee naar z’n eigen straatje. Bij hem gaat
Gods begrijpen van zichzelf en van alles wat uit zijn natuur volgt, namelijk niet vooraf,
maar gaat als het ware mee in (ontstaat in) al wat uit zijn wezen volgt:
ontstaat daaruit, maar immanent.
Gods begrijpen van zichzelf heeft niet minder eenheid dan de
goddelijke substantie zelf en evenzo hebben de dingen die hij begrijpt niet
minder eenheid dan God. Alles is één substantie en speelt zichaf binnen één substantie. Dit is het antwoord dat hij met verwijzing naar 2/3s
geeft aan Tschirnhaus op diens vraag (in brief 66) of de oneindigheid aan
attributen niet verwijst naar een oneindigheid van werelden. Nee dus, alles is
één.
____________
Misschien had Spinoza bij quasi per nebulam de passage uit Cicero in gedachte: quasi per caliginem videre [Cic. Phil.
12, 2, 2 – cf.]
