[Op deze illustratie lijkt Pierre Bayle wel erg veel op Spinoza. Misschien is dat een hint? Verderop komt u tegen dat Spinoza voor Bayle misschien wel als alter ego fungeerde…]
Aanleiding voor dit blog is het feit dat er een paar maanden geleden weer een nieuw boek over hem verscheen, waarover zodadelijk meer, en tevens om te melden dat sinds kort op verbodengeschriften.nl de vier bladzijden beslaande inleiding te lezen is van de Nederlandse vertaling van Pierre Bayle’s Encyclopedie-artikel over Spinoza die de Utrechtse uitgever Frans Halsma in 1698 als “Het leven van B. de Spinoza” op de markt bracht. Een aardig initiatief; alleen jammer dat de initiatiefnemers die belangrijke gegevens er niet bij vermelden. Hier het pdf-bestand.
De Franse theoloog en wijsgeer Pierre Bayle was vooral bekend van zijn Dictionnaire historique et critique uit 1697. Hij was de zoon van een hugenotenpredikant en studeerde bij de jezuïeten te Toulouse. Hij bekeerde zich in 1669 tot het katholicisme maar keerde al weer een jaar later tot het protestantisme terug. In 1681 vluchtte hij naar Nederland en werd hoogleraar aan de Illustere School van Rotterdam. Hij gaf er les in het Latijn; Nederlands leerde hij niet. Bayle schreef een groot aantal boeken. Ook richtte hij het populair-wetenschappelijke tijdschrift Nouvelles de la Republique des Lettres (1684-1687) waarmee hij specialistische kennis voor een breder publiek, voor wie Frans geen probleem vormde, 
populariseerde. En hij bracht, zoals al gememoreerd, in 1697 de Dictionnaire historique et critique uit, dat als zijn hoofdwerk geldt. Bayle pleitte voor religieuze tolerantie, verdedigde atheïsten en stond een strikte scheiding tussen geloof en wetenschap voor. In geloofszaken is zekerheid immers een illusie; alleen de rede kan bepalen wat waar is en niet. In 1693 werd hij ontslagen door toedoen van zijn collega, de fanatieke calvinist Pierre Jurieu. Volgens de kerk zou “de jeught pericul lopen van misleijd te werden”.
Bayle geldt als controversiële, maar invloedrijkste denker van de Vroege Verlichting en aanstoter tot de Verlichting. Voor hem stond moraal los van religie: een atheïst kan een goed burger en fatsoenlijk mens zijn, zelfs beter dan een christen; Bayle gaf vele voorbeelden van misdrijven van christenen. Hij was erg voorstander van de wereld te bezien via de ogen van anderen. Hij was een veellezer en een criticus, een scepticus en iemand die polemisch reageerde op anderen, geen bouwer van een sluitend filosofisch systeem.
