Hier en daar kom je in levensbeschrijvingen van Spinoza of in literaire verbeeldingen tegen dat ene Moses Zacuto een oudere medescholier van Spinoza was. Zo is Zacuto een personage in de Opera Spinoza van Ton de Kruyf op een libretto van Dimitri Frenkel Frank waarmee in 1971 het Holland Festival werd geopend [cf blog). Ik weet nog dat ik een lange uithaal op die naam na de pauze van die opera waarvan ik een deel op internet bracht (cf blog) niet kon thuisbrengen, want in Steven Nadler’s Spinozabiografie was ik over die persoon niets tegengekomen. Dus moest ik naar hem op zoek.
Zo figureert Zacuto in A. Wolf’s introductie, commentaar en ‘life of Spinoza’ bij zijn in 1910 uitgegeven SPINOZA’S SHORT TREATISE ON GOD, MAN, & HIS WELL-BEING, Mozes Zacuto als one of his senior school-fellows en vervolgens gewoon als Spinoza's schoolfellow (cf acrhive.org).
Moses ben Mordecai Zacuto was een joodse kabbalist, die een lievelingsleerling van rabbijn Morteira geweest zou zijn met wie hij ook vanuit Venetië waar hij vervolgens het grootste deel van zijn leven verbleef, correspondeerde. Hij was In Venetië als rabbijn verbonden aan de yeshivah. Hij was dichter van religieuze, mystieke poëzie; een groot dramatisch gedicht, Tofteh Arukh (1715), werd zeer populair. Hij schreef een bijbels drama in het Hebreeuws schreef, Yesod Olam, en zou daarmee de eerste zijn geweest die dat deed.
Bij het zoeken naar materiaal over Moses Zacuto viel me op dat blijkbaar z’n geboortedatum niet echt bekend is. Ik kwam de volgende data tegen: 1625 (wikipedia), 1620 (encyclopedia) en zelfs ca 1610. Bij die eerste datum zou hij nog een oudere schoolgenoot van Spinoza geweest kunnen zijn. Bij die laatste datum schelen Zacuto en Spinoza ca. 22 jaar. Die laatste datum vond ik in een meest recente bron, namelijk in Ilana Zinguer, Abraham Melamed & Zur Shalev (Eds.), Hebraic Aspects of the Renaissance, [Brill, Leiden, 2011], waarin Dvora Bregman het hoofdstuk schreef “Moses Zacuto Poet Of Kabbalah” [pp 181-193] en Allessandro Guetta in een ander hoofdstuk tot tweemaal toe als de data van Zacuto vermeldt: ca 1610 – 1697 [cf books.google]
Als dit de laatste deskundige schatting is, dan schelen Zacuto en Spinoza echt teveel in leeftijd, ca 22 jaar, om elkaar op school ontmoet te hebben. En dat nog afgezien ervan dat Spinoza waarschijnlijk helemaal niet bij Morteira is schoolgegaan. Het lijkt me dus volkomen terecht dat Steven Nadler in zijn Spinoza, a Life (1999) niets over Moses Zacuta heeft.
Niet dat ik me verbeeld dat dit blog enige invloed zou hebben, maar ik stel voor dat Zacuto geheel uit de levensbeschrijvingen en literaire verbeeldingen van Spinoza verdwijnt.
