Het werd tijd dat deze
belangrijke figuur uit de Galicische Haskalah in een blog hier wordt
herdacht.
Deze Oostenrijkse geleerde en
invloedrijke Hebreeuwse dichter en vertaler werd geboren in Zolkiev
(Oostenrijks Galicië, nu Oekraïne) als lid van een joodse familie
van drukkers die oorspronkelijk uit Amsterdam kwamen. Op zijn
twaalfde stuurde hij een Hebreeuws gedicht op naar Nachman Krochmal,
die toen in Zolkiev woonde. Vervolgens maakte hij kennis met
Krochmal, die hem aanmoedigde tot studie van de Duitse, Franse en
Latijnse literatuur. In 1826 ging hij naar de universiteit van
Lemberg (nu Lviv), waar hij vier jaar filosofie en oosterse talen studeerde. In
1831 trok hij naar Berlijn waar hij Hebreeuws corrector in een
drukkerij werd, en later kwam hij in een vergelijkbare job in
Presburg, waar hij redacteur van een groot aantal waardevolle
manuscripten werd. Vervolgens verhuisde hij naar Praag, waar hij in
1844 de graad van doctor in de filosofie behaalde.
In moeilijkheden om Spinoza
In
1845, publiceerde Letteris zijn artikel “Toldot he-hakham ha-hoker
Barukh Shpinozah z'l [zikhrono li-verakhah]” [Biografie van de
filosoof Baruch Spinoza, moge zijn nagedachtenis een zegen zijn]. Hij
was zich kennelijk niet bewust geweest van de gevoeligheid van de
joodse gemeenschap inzake Spinoza (men vond het portret te flatteus,
maar vooral de toepassing van die zegenspreuk die voorbehouden was
aan gewaardeerde doden, werd hem kwalijk genomen). En zo werd
Letteris, op grote persoonlijke kosten, meegesleurd in een tumultueus
debat waarin zijn vrienden, zelfs degenen die meer gematigde maskilim
waren, zich geroepen voelden zich van hem los te maken.
Daniel B.
Schwartz wijst er in zijn The First Modern Jew: Spinoza and the
History of an Image op dat "the article was the first ever
to be devoted to Spinoza in Hebrew literature." [p. 81]
Zijn
'faux pas' werd Litteris vele jaren niet vergeven en hij werd van
alle kanten bestreden, b.v. door Luzzatto uit Padua die hem kwalijk
nam dat hij die 'verrader' die zich zo had gedistantieerd van zijn
volk, weer had willen 'verjoodsen'. Eigenlijk oordeelden pas na zijn
dood critici positiever over hem en erkende een langdurige
tegenstander als Perets Smolenskin eindelijk zijn talent.
