Vandaag was ik even weer bezig met Theun de Vries en zijn hoorspelen
over Spinoza. Wat jammer toch – en passant gezegd – dat de NCRV niet de
gewoonte van de VPRO heeft en zulke dingen op internet zet.
Beluister als voorbeeld dit stukje hoorspel
Enfin, hier haal ik
de alinea’s aan die over Spinoza handelen in Ineke Bulte’s artikel, “Over de
hoorspelen van Theun de Vries:”
"Wie De Vries
kent weet dat hij veel over Spinoza heeft geschreven; niet iedereen weet dat
hij ook twee hoorspelen aan hem heeft gewijd. Het eerste daarvan werd in 1972
uitgezonden door de NCRV; het tweede vijf jaar later, in 1977, door de NOS.[1] Ze
heten beide Spinoza; het eerste heeft als ondertitel Gesprekken op de
grenslijn, en toont ons Spinoza op zijn sterfbed, in gesprek met zijn
overleden moeder. Hij herinnert zich de momenten waarop zijn leven een keer
nam. Het tweede spel heeft als ondertitel Portret van een mens, en dat
is precies wat het is. Het is geen hoorspel met handelingen, personages en
dialogen, zoals de andere spelen, maar een stemmenspel, een over verschillende
stemmen verdeeld levensbericht, waarin naast die van Spinoza zelf, de stemmen
van de leermeesters, de tijd, de vriendschap en de filosofie aan het woord
komen.
Op
doeltreffende wijze wordt de luisteraar in aanraking gebracht met enkele
belangrijke punten uit Spinoza's gedachtengoed: de gelijkstelling – Deus sive
natura – van God en Natuur, en zijn visie op de staat als de instantie ‘die de
vrijheid van onderzoek, geweten, studie en publikatie bevordert’, die De Vries
zich heeft eigen gemaakt, zoals De zaak Calas en Engel in het harnas
getuigen. Het spel voor de NOS geeft bovendien De Vries' beeld van de
doorwerking van Spinoza, onder andere als een van de wegbereiders van de Franse
revolutie[2] en
als voorloper van het internationale marxisme. Ook in deze spelen maakt De
Vries gebruik van de retorische figuur, geheel met de hoofdpersonen en hun
geestverwanten mee te denken, en de tegenpartij, waar deze in beeld komt, als
dom en verdeeld voor te stellen.”
Theun de Vries: foto: Hans Vermeulen
[in: Nieuw
Letterkundig Magazijn. Jaargang 3. Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde, Leiden 1985 – DBNL]
[1] Spinoza of: gesprekken op de grenslijn, een spel van anderhalf uur, definitief getikt in
maart 1972, ging op 2 oktober 1972 in première, vergezeld van een gesprek
tussen Theun de Vries en Wim Ramaker. De rol van Spinoza werd gespeeld door
Henk van Ulsen, de regie was in handen van Wim Paauw. Rijnsdorp schreef erover
in Trouw (19 december 1972): ‘In het luisterspel heeft hij gelegenheid gehad
zijn romantiserende impulsen bot te vieren; het boek daarentegen is (…) een
echte biografie.’ De Hongaarse vertaling van dit spel werd gepubliceerd.
Spinoza, portret van een mens was onderdeel van een tweetal programma's
over Spinoza, dat als co-produktie van NOS en BRT tot stand kwam, ter
gelegenheid van de herdenking van het feit dat Spinoza driehonderd jaar geleden
gestorven was. Het werd op 18 februari 1977 uitgezonden, in de regie van Bert
van der Zouw. De NCRV herhaalde haar Spinozaspel op 21 februari 1977
[2] In een gesprek voor de VARA-gids, dat Martinus
Schroevers met hem voerde over De zaak Calas, noemt De Vries ook Voltaire ‘één
van de bronnen’ van de Franse revolutie.
