Gisteren hield Prinses Irene van Lippe-Biesterfeld, oprichter
en voorzitter van het Natuurcollege, in de Rode Hoed de 26ste Abel Herzberglezing.
[Een samenvatting verscheen vandaag in Trouw]
Ze lijkt als Spinoza te beginnen. Beluister haar, haar
lezing is direct al op Youtube geplaatst. Ik citeer:
“Wij voelen noch weten ons een onderdeel van de aarde en
hebben ons buiten en boven de natuur geplaatst. Deze scheiding is een
afschuwelijk misverstand dat ervoor gezorgd heeft dat wij een groot deel van de
aarde en vele van haar levensvormen hebben vernield, en daarmee ook een deel
van onszelf. Wij zijn natuur. We zijn van hetzelfde materiaal gemaakt als al de
prachtige levensvormen die we met planeet aarde delen. En ik denk dat we niet
begrijpen wat we onszelf aandoen wanneer we de biologische fundamenten van de
aarde verstoren.”
Ze heeft kritiek op Descartes:
“We spreken over mens en natuur. Dat is een misvatting die
al vanaf de klassieke oudheid een belangrijke rol speelt in het westerse
wereldbeeld en nog eens versterkt werd in de 17de eeuw door de school van
Descartes, die een strikte scheiding maakte tussen lichaam en geest. Descartes
en zijn navolgers gingen ervan uit dat de mens het enige wezen is dat een
onstoffelijke geest in zich herbergt. Voor hen waren dieren machines, een soort
marionetten. Inmiddels weten we wel beter. De wetenschap heeft aangetoond dat
veel dieren een zekere vorm van zelfbewustzijn kennen en de inspirerende
studies van Frans de Waal laten zien dat chimpansees en bonobo's empathisch
gedrag vertonen.”
Maar waarom weet of erkent ze niet dat Spinoza de eerste
was die zo’n diepgaande kritiek had op Descartes en op de sterke neiging om de mens
als iets buiten/boven de natuur te zien? Zij noemt dat een “wereldbeeld van afgescheidenheid.”
In het gesprek dat zij drie jaar geleden had met Annemiek
Schrijver in het IKON-programma Het Vermoeden,
had ze het nog wel over Spinoza “die heeft nagedacht over 'verbinding' met de
ander, met jezelf, je medemens, de aarde… het gaat niet zozeer om verbinding,
maar om de afgescheidenheid los te laten – te laten vallen.” [Cf. blog]
Waarom noemt ze deze connectie niet in deze openbare
lezing? Toch een weerstand om met Spinoza in verband te worden gebracht?