Het Bonte in de Kunst

De Boekenweek is al weer achter de rug, voor dit jaar.

De boekhandel is weer eens overspoeld met klanten, die zorgden, dat al na een paar dagen het gratis Geschenk niet meer kon worden uitgedeeld.

Maar zelfs als we de presentatie van de moderne boekenpaleizen kennen – zoals Donner in Rotterdam -, dan komen we de helft aan ruimte te kort, wanneer alles, dat wordt geschreven, ook zou worden uitgegeven. Deze producenten zijn dus kennelijk geen markt-beheersers.

Dat zijn de uitgevers. Die bepalen, of een schrijver een schrijver is. Dat kan de schrijver zelf nooit doen. En zij, de uitgevers hanteren daarbij op de eerste plaats, of de uit te geven producten dienstig zijn voor hun eigen omzet en inkomen.

De andere overwegingen kunnen veelzijdig zijn. Gelukkig is dat meest ook de kwaliteit van het geschrevene.

Maar wanneer de verkoop ook de productie – naar het economisch principe – gaat bepalen, dan is de schrijver gedwongen smaakgevoelig.

En dan komt een volgend criterium in werking, de bekendheid, die zij of hij al heeft kunnen verwerven.

 

Is dit nu uniek voor de »literatuur« ?

Nee, dus.

Het vergaat zo ook de kunstschilder, die in veel grotere mate de depots van de wereld-musea vullen, dan de zalen ervan, waar het publiek kan kennismaken en hergenieten van hun kunstwerken. Af en toe wordt er dan eens gewisseld, of wordt een depot geplunderd om elders een speciale tentoonstelling te ondersteunen.

 

En dan zijn er als lotgenoten nog de componisten!

Wanneer men de verhalen over hen moet geloven, dan is er net zoveel nimmer uitgegeven, als dat er werd gedrukt en wordt gespeeld.

Is dit, zoals bij de boeken, de schuld van de uitgevers?

In zeer vele gevallen niet !

Dit is toch een essentieel verschil met auteurs.

Componisten lijken daarmee een stuk zelf-kritischer dan schrijvers. Bij hen verdween al erg veel in de papiermand, voor het een uitgever kon bereiken. Daarbij komt dan nog het grote aantal van werken, dat zij wel schreven, lieten uitgeven, maar dan toch verboden uit te voeren.

Ziet u al het zelfde gebeuren bij de boekhandel ? Een boek, dat vanuit de uitgeverij de winkel niet bereikt, omdat de schrijver het zo wil ?

Dit gegeven heeft echter veel bijgedragen aan de mythe-vorming die rond componisten is ontstaan. En daar profiteren dan weer schrijvers van !

Die mythe-vorming kan op de componist als mens slaan, maar ook op zijn werken. Alleen al het aantal benamingen van muziekwerken, die veelal niet van de componist zelf stammen, getuigen daarvan. De plaats, waar ze zijn gecomponeerd, de persoon aan wie ze zijn opgedragen, de stemming, die het werk gewoonlijk oproept. Dit alles heeft aan die naamgeving bijgedragen.Een ander onderscheid met schrijvers en schilders is, dat in veel meer gevallen componisten het moesten hebben met hun »broodheren« (lees m/v).

In hoeverre deze plichtmatigheid hun werk, het componeren heeft beïnvloed zal best wel eens zijn uitgezocht. En anders zou een aankomend musicoloog er een levenswerk van kunnen maken.

Maar dan moet je wel zelf op zoek gaan.

Toeval speelt hier maar een kleine rol. Maar is daarom helemaal niet uitgesloten.

 

In 1955 bezocht ik, samen met mijn verloofde, een vriend van mijn broer en mij, die in Leuven woonde en studeerde. Die had op een ochtend een afspraak in de universiteitsbibliotheek, die hij niet kon afzeggen. Wij gingen daarom met hem mee. In de immense zaal, verdiepingen hoog, enorme rijen boeken. En daar tussendoor lopen dan jonge vrouwen en mannen te graaien en te grabbelen, om dan naar een van de vele leestafels te verdwijnen.

Ze zeggen wel eens van mooie vrouwen – je mag er wel naar kijken, maar aankomen niet -, dat geldt in zekere mate ook voor die boeken daar. Alles mocht je lezen, maar niet meenemen buiten die bibliotheek.

Mij viel een lange serie boeken op, in een mooie leren, maar dan wel blauwe, band. Het bleek een engelse muziek-encyclopedie te zijn. Gauw het boek waarin de -B- is vermeld meenemen en een plaatsje aan een van de tafels gevonden.Ludwig van Beethoven. Veel bekends, wanneer je over enkele biografieën beschikt. Maar dan blijkt deze ingeving toch nog wat op te brengen. Iets nieuws.

De letterlijke tekst, zelfs vertaald uit het engels, herinner ik me niet meer. Maar het ging over een van zijn unieke werken. Het vioolconcert.Wat ik las, was nieuw, nooit eerder gelezen. Maar, nu vijftig jaar later ook nooit meer beschreven gezien. Noch is het verteld geworden.

Ja, een keer ! Bij een uitvoering op een grammofoonplaat, die om die reden direct werd gekocht. Evenzo de re-make later op CD.

 

Het verhaal is als volgt.

van Beethoven schrijft – ik dacht in 1806 – een nieuw pianoconcert. Daar is hijzelf niet tevreden over en laat het niet uitgeven. Of heeft zijn toenmalige uitgever het geweigerd? Op zeker moment wordt hem gevraagd een vioolconcert te schrijven. Hij heeft daar geen zin in. Later zal men zeggen, dat dit niet zijn» fort« was. Hij herinnert zich echt het onbekende pianoconcert, haalt het uit de la en vertaalt de pianopartij naar een vioolpartij.Het was op tijd klaar en de opdrachtgever was er niet ontevreden over. Misschien alleen om dat er de naam van Beethoven onder – of boven – stond.
Maar de violisten, die het later wilden, of moesten spelen, waren minder gelukkig. Dit kon beter.

En zo ontstond dan toch nog een gereviseerd vioolconcert. dat niet alleen de toets der kritiek kon en kan doorstaan. Maar ook zelfs een van de meest letterlijk toonaangevende vioolconcerten ooit geschreven is geworden, dat in het repertoire van geen enkele violist zal ontbreken.

Ik ben nooit in staat geweest het wetenschappelijk karakter van dit verhaal te achterhalen. Enige bevestiging vond ik op de hoes van de genoemde plaat en later in het cd-boekje.
Maar de uitvoering van het pianoconcert in D-gr van van Beethoven heb ik ook in verschillende uitvoeringen in mij kast staan. Dat is net zo mooi, maar anders. Zoals ieder viool- en pianoconcert van elkaar verschillen. En het doet ook niets af aan de waarde, die van Beethoven in de muziek heeft.
Dit pianoconcert heeft nooit een volgnummer gekregen. Dit kan ook komen, omdat er ook al een »nulde« pianoconcert bestaat, dat ongetwijfeld een gelijksoortig verhaal als achtergrond zal kunnen hebben.

 

Mag ik er nog een bedenking bijgeven?
Zouden vele heiligen niet jaloers zijn op de componisten over alle verhalen, legendes, sagen en mythen, die over componisten in omloop zijn??