Of “martelaar van het radicale denken” (Jonathan Israel, Radicale Verlichting, blz 357) Geleidelijk aan is iets meer bekend geworden over deze min of meer Spinozistische vrijdenker – ‘min of meer’ want ook tegenover Spinoza stelde hij zich onafhankelijk en vrijdenkend op. Geen wonder dat Vandenbossche in de titel van zijn artikel over hem als typering van zijn boek Den ingebeelde Chaos de ondertitel meegaf: een “Tractatus de emendatione Spinozae”. Hendrik Wyermars geboortejaar noch z’n sterfjaar zijn precies bekend. Maar één jaartal staat onuitwisbaar centraal in zijn leven: 1710. In juni 1710 kwam zijn eigenzinnig en vrijdenkend boek uit, waartegen diezelfde maand nog groot protest werd aangetekend door de Amsterdamse kerkenraad. Het ging om dit boek:
Den ingebeelde Chaos, en gewaande werels-wording der Oude, en hedendaagze Wysgeeren, veridelt en weerlegt, Byzonder de gevoelens hier omtrent, van T. Lucretius Carus en Dirk Santvoort. Betoonende datze de beginzelen des Werelt, dat is, wording van Zon, Maan, Aardkloot, enz. volgens hun eygen gronden, niet wel afgeleyd en betoogt hebben. Met een verstandige verklaring wegens Gods Inblyvende, en Overgaande werking. Door Hendrik Wyermars, t’ Amsterdam, by Wybrand Alexanders, Boekverkooper in den Lange brug-steeg aan ’t Rockin, 1710
Hij keert zich in zijn boek zowel tegen het atomisme dat de wereld laat ontstaan uit een chaos van ronddwarrelende atomen, als tegen het scheppingsverhaal ('de gewaande werels-wording'). Hij heeft een eigen uitleg: de wereld is van alle eeuwigheid door God uit het niets gemaakt en wel zo dat hij er zowel los van staat (de vader) als met de wereld samenvalt (de zoon) en er de idee van is (de geest) – waarme hij tevens een soort van triniteit had verklaard. Al het andere is slechts 'Filosoofze speculatien,' schreef hij in de Voorrede.
Op 1 oktober werd hij gearresteerd en na enige ondervragingen diezelfde maand, werd hij op 30 oktober 1710 veroordeeld tot de zwaarste straf ooit voor iemand die slechts een onwelgevallig boek had geschreven: hij werd veroordeeld tot 15 jaar Rasphuys, ‘buiten acces, sonder pen, int of papier’, betaling van 3000 gulden boete en daarna 25 jaar verbanning uit de provincie (Koerbagh kreeg in 1668 10 jaar Rasphuys opgelegd en overleed in 1669).
Dit alles gebeurde met Hendrik Wyermars dit jaar 300 jaar geleden. Daar mag wel enige herdenking aan gewijd worden. Daar mij niet bekend is dat enige instantie hier aandacht aan besteedt, lijkt mij hier een mooie taak weggelegd voor dit weblog.
