Nadat Santayana op 21 februari 1932 op 68-jarige leeftijd in Den Haag gesproken had bij de herdenking van de driehonderste geboortedag van Spinoza (de rede is als ‘Ultimate Religion’ uitgegeven), schreef hij op 8 mei 1932 in een brief aan Daniel Cory, over het feit dat de Royal Society of Literature hem gevraagd had te spreken ter gelegenheid van de driehonderste geboortedag van John Locke: “It is a terrible come down after Spinoza”.
Dit tekent wat Spinoza voor Santayana betekende.
“The stone upon which Santayana built his cathedral was Spinoza,” schrijft Henry Tompkins Kirby-Smith in A philosophical novelist: George Santayana and The last puritan [SIU Press, 1997 p. 25] in wiens boek het na die zin volgende derde hoofdstuk de titel draagt: Spinoza. (Juist dit hoofdstuk over Spinoza is bijna in z’n geheel bij books.google te lezen! Zie aan het eind van dit blog). Daarin gaat de auteur zo ver om Santayana met een knipoog naar Novalis zelfs te omschrijven als 'ein Spinozabetrunkener Mensch'.
Hij schrijft dat de Spinoza in Santayana nauwelijks wordt opgemerkt en zelden of nooit wordt besproken. Dit boek is het enige aan Santayana gewijde boek waarin die relatie wel uitgebreid aan de orde komt. Het citeert uit diverse brieven, waarin Santayana van zijn gefascineerdheid door en schatplichtigheid aan Spinoza getuigt. Maar Santayana is ook heel kritisch en ontwerpt een geheel eigen filosofie. Ik heb de indruk dat Henry Tompkins Kirby-Smith de Spinoza-connectie in Santayana wel terecht benadrukt, maar toch ook enigszins overdrijft.
Ook Timothy L. S. Sprigge had in zijn boek Santayana: an examination of his philosophy [Routledge, 1974, 1995] heel weinig over Spinoza, wiens naam enige malen slechts in een opsomming voorkwam. Maar zijn lezing over Spinoza en Santayana. Religion without the supernatural die hij op 31 oktober 1992 voor de Ver. Het Spinozahuis hield en die als brochure is uitgegeven, is volgens mij de beste studie die er te vinden is over wat Spinoza voor Santayana betekende.
Hierna geef ik daarvan een uittreksel.
