Deze week ontvingen de leden van de Vereniging Het Spinozahuis (VHS) de tweede uitgave van de uitgeverij Spinozahuis: Frank Mertens, Van den Enden en Spinoza. Uitgeverij Spinozahuis, Voorschoten, 2012 [78 bladzijden – ISBN 9789490250072]
Uiteraard ging ik er meteen in lezen, waarbij direct een aantal dingen opvielen: de grote hoeveelheid voetnoten die tezamen beduidend meer dan het dubbele van de tekst zelf omvatten; de streving naar grote preciesheid en het natrekken van alle mogelijke bronnen in uitgegeven werken, maar ook in archieven; het feit dat de auteur een volstrekt andere inschatting van de relatie (en beïnvloedingsrichting) van Van den Enden en Spinoza heeft dan Wim Klever, hetgeen al bekend was uit een eerdere tijdschriftpolemiek tussen beiden in 1990 – 1994.
De tekst zou een nadere uitwerking zijn van een toespraak die Frank Mertens in 2002 voor de VHS had gegeven. Hij verwerkt er materiaal in dat hij later op het spoor kwam op het punt van Van den Endens boekverkoop en uitgeverschap van prenten en andere kunst en over zijn contacten in de literaire wereld. Mertens maakt er zeer veel werk van om de diverse contacten en kringen in kaart te brengen (letterlijk in diverse relatie-schema’s], waaronder de relatie met Spinoza er een onder velen was. Hierover schrijft hij op blz. 72: “Door Van den Enden te isoleren en steeds weer uitsluitend met Spinoza te vergelijken, wordt abstractie gemaakt van de intellectuele context waarin beiden zich situeren, wat vaak leidt tot ongegronde conclusies.”
Eigenlijk had de titel van dit boekje dan ook beter kunnen luiden: Van den Enden en zijn kringen, maar ja al dat werk is toch op de een of andere manier vooral zinvol vanwege die Spinoza-connectie.
Een verdienste is zeker dat Mertens laat zien hoe er vele beweringen werden gedaan, waarvoor geen enkel historisch gegeven te vinden is en die dus moeten worden toegeschreven aan de verbeelding – waartegenover hij vele gevonden feitjes aandraagt. Overigens is het wel zo dat ook hijzelf vele malen speculeert; je kunt nu eenmaal geen historisch onderwerp aan de orde stellen, zonder dat je over ontbrekende gegevens vermoedens moet uitspreken.
Onbekend is, dat kunnen we bij Mertens lezen, waarom Van den Enden met de Jezuïten in Leuven gebrouilleerd is geraakt en hij daar weg moest. Enigszins jammer vond ik het dat hij niet inging op de mogelijkheid (die op dit blog door Klever is geopperd) dat het iets met het jansenisme te maken heeft kunnen hebben. Maar ook daar zal geen spatje bewijs voor te vinden zijn.
Op de “meest brandende vraag": “wie de voorloper was van wie,” die vooral in de wereld is geholpen door Wim Klever, die in Van den Enden de leermeester zag en ziet van Spinoza, poneert Frank Mertens daartegenover de mening (maar hij brengt die hier slechts in voetnoot, op blz. 73) “dat het waarschijnlijker is dat Van den Enden door Spinoza werd beïnvloed dan omgekeerd,” hetgeen hij al eerder in 1994 had betoogd en waarvoor hij ook in de tekst van dit boekje argumenten aandraagt.
Ik legde het boekje vooralsnog terzijde en was van plan er voorlopig nog geen blog aan te wijden, daar ik mij niet teveel wilde laten afleiden van mijn eigen plannen. Maar een e-mail die ik vandaag van Wim Klever kreeg, maakt dat ik er toch nu al dit blog aan wijdt om hem terwille te zijn en zijn tekst hierna te brengen – dit vooral daar ik de kans aanwezig achtte dat ik het boekje anders langer onbesproken zou laten liggen, daar het zó tot in de finesses bezig zijn met allerlei kleine feitjes over historische familierelaties en vriendschapsbetrekkingen, waar Frank Mertens kennelijk veel lol aan beleeft, niet mijn grootste interesse heeft. Maar ik vind het wel heel goed dat er mensen zijn die al dit soort dingen voor ons uitzoeken.
Hierna dan de mail van Wim Klever:
