Ernest Renan werd geboren in Tréguier in Bretagne uit een vissersfamilie. Zijn vader was een vurig republikein, terwijl zijn moeder uit een royalistische familie stamde. Deze tweespalt heeft Renan zijn gehele leven gevoeld. In 1838 ging Renan na succesvolle schoolresultaten studeren aan het kerkelijk college van Saint-Nicolas du Chardonnet in Parijs. Met zijn achtergrond van een streng, Bretons katholicisme vond hij hier de stijl te spitsvondig. Hij hoopte meer degelijkheid te vinden op het seminarie van Issy-les-Moulineaux waar hij in 1840 begon. Door kennis te maken met de filosofie en de taalkunde werd zijn moeite om te geloven echter steeds groter; hij stopte met z’n priesteropleiding, ging als onderwijzer werken en Semitische talen studeren. In 1847 leverde dit hem een prijs op en een positie aan het lycée van Vendôme. In 1878 werd Renan verkozen tot lid van de Académie française.
Hij schreef diverse invloedrijke werken, zoals Het leven van Jezus ('La vie de Jésus', 1863). Het leven van Jezus moest op dezelfde wijze geschreven en onderzocht worden als elk ander en ook de bijbel zou aan hetzelfde kritische onderzoek onderworpen moeten worden als andere historische documenten. Deze opstelling wekte veel verzet bij de Kerk. Paus Pius IX noemde Renan 'De blasfemist van Europa'. Het kostte hem zijn leerstoel aan het Collège de France. Zijn essay “Wat is een natie” (Qu'est-ce qu'une nation? 1882) is met zijn burgerlijk nationalisme een tegenhanger van het etnische nationalisme van Duitse schrijvers als Fichte en Herder.
