Tegen het eind van de Tractatus
theologico-politicus, in Hfst 20 §15, stelt Spinoza Amsterdam als voorbeeld
van een stad die als bewijs kan dienen voor zijn stelling dat de overheid mensen
vrij kan laten in hun meningen, waarin ze van elkaar kunnen verschillen, zonder
dat ze elkaar schade berokkenen. Er is wel aangenomen (b.v. door Henri Krop) dat
hij die lofrede op Amsterdam ironisch bedoelde (denk aan Adriaan Koerbagh). Ik
betwijfel dat, als je ziet hoe die hommage aan Amsterdam is ingebed in een
serieuze context. Daarna verwijst Spinoza – als voorbeeld van het
tegenovergestelde – naar de verwoestende uitwerking van de overheidsinmenging in
het geschil tussen remonstranten en contra-remonstranten. Hij wijst erop dat scheuringen
niet voortkomen uit een grote ijver voor de waarheid (ex magno veritatis studio), maar uit heerszucht. Het is daar dat
hij aan het magnum veritatis studium
tussen haakjes toevoegt: die namelijk een bron is van vriendelijkheid en
zachtheid. Hier de betreffende Latijnse passage:
praeterea schismata non oriri ex magno veritatis studio
(fonte scilicet comitatis, & mansuetudinis), sed ex magna libidine regnandi;
Er staat niet ‘fons’ maar ‘fonte’ wat een duidelijke
plaatsaanduiding (locatief) is, die dan – zo dacht ik aanvankelijk – eerder op
veritas dan op een gekwalificeerde activiteit als ‘studio’ (ijver) zou slaan;
maar bij nader inzien denk ik toch dat Spinoza het bedoelt als te slaan op de
ijver voor de waarheid – hét streven van ware filosofen. Daarom mag je dit m.i.
herformuleren tot het volgende Spinozistische adagium, waarbij je het
uitleggend ‘scilicet’ (namelijk) kunt weglaten of beter: omzetten in ‘est’:
Veritatis studium est fons comitatis et mansuetudinis
De vertaling staat in de kop van dit blog (waarbij ik de
vertaling van Akkermans lichtjes heb aangepast). Het is wel aardig nog eens te beseffen dat studie vooral ijver betekent – het serieus streven naar kennis ofwel conatus cognitionis! En dat "Summus mentis conatus summaque virtus est res intelligere tertio cognitionis genere." [5/25]
Tot zover wat ik in dit blog
wilde schrijven. [De zinvolle toepassing als moraliteit voor dit blog
kan iedereen zelf wel bedenken…]