Op 13 oktober ontving ik een e-mail van Wim Klever waarin hij me liet weten: “Helaas zie ik op je gewaardeerde blog nog steeds niets over het fantastische boek van Jonathan, waarmee hij zijn trilogie tot een glorieus einde bracht! Ik heb zijn presentatie bij Donner voor een volle zaal bijgewoond. Mijn naam werd nog vermeld omdat ik de hoofdschuldige ben die hem op het Spinoza-pad bracht door hem uit te nodigen voor de conferentie "Disguised Spinozism around 1700" in 1995 in EUR. Maar wellicht ben je nog lang niet klaar met je lectuur: men heeft als lezer ook een enorme hoeveelheid stof te verstouwen! Ik vind het werk behalve kolossaal ook eminent en voor de liefhebber zeer spannend, informatief, opwindend, ongelooflijk verrijkend. De PANTHEISMUSSTREIT heb ik nog nooit zo goed uit de doeken zien ontwikkelen, maar ook tal van andere hoofdstukken zijn verrassend, zoals vooral over de HISTOIRE PHILOSOPHJQUE en over Kant. Ik vind het boek zeer overtuigend, beter nog dan het tweede deel, een eresaluut meer dan waard.” Hij vindt het vast goed dat ik deze korte recensie van hem hier breng (heeft dit blog alvast íets), daar ikzelf nog lang niet toe ben aan het bespreken van het collosale werk, waaraan ik uiteraard begonnen ben, maar waar ook steeds weer andere dingen tussen komen.
En ik wil alvast kwijt, dat ik intussen mij erg makkelijk laat afhouden om er zoveel tijd aan te besteden (als ik met de eerdere delen deed). Ik gebruik zijn boeken ook regelmatig als een soort encyclopedie om er zaken in op te zoeken – zo rijk aan gegevens is zijn werk. Maar ik moet langzamerhand meer en meer weerstand overwinnen tegen de indruk die Jonathan Israel bij mij wekt, namelijk dat hij in zekere zin zijn lezers een enigszins vervalst Spinoza-beeld voorzet. Hij maakt hem a.h.w. atheïstischer, mechanicistischer en materialistischer dan hij volgens mij in werkelijkheid was. Enfin, ik moet mij oppeppen om verder te gaan…
Daniel Boomsma, hoofdredacteur van DEMO, het ledenblad van de Jonge Democraten [D66], had onlangs een interview met Jonathan Israel n.a.v. het verschijnen van diens Democratic Enlightenment Philosophy, Revolution, and Human Rights, 1750-1790.
Dat interview verscheen een dag na dit mailtje, op 14 oktober (zo ontdek ik vandaag) alvast in Liberales.be. Ik beveel het graag ter lezing aan en citeer eruit hieronder enige passages die speciaal over Spinoza gaan.
